Amasya Genelgesi ile Sivas’ta millî bir kongrenin toplanmasına karar verilmişti. Mustafa Kemal, Erzurum Kongresinden sonra Temsilciler Kurulu üyeleriyle Sivas’a geldi (Eylül 1919).
İstanbul Hükümeti, Mustafa Kemal’in tutuklanması için emir vermiş ancak Anadolu’da bu emri yerine getirecek komutan ve vali bulamamıştır. Elazığ valisi Ali Galip’in teşebbüsü de başarıya ulaşamamıştır (Ali Galip Olayı). Bu durum İstanbul Hükümetinin Anadolu’da otoritesini kaybettiğini, Millî Mücadele’nin güçlendiğini göstermektedir.
Sivas Kongresi Kararları
1. Millî sınırlar içinde bulunan vatan bir bütündür; birbirinden ayrılamaz.
- Erzurum Kongresi’nde yer alan, “Doğu Anadolu illeri, Trabzon ve Canik (Samsun) sancağının anavatandan ayrılamayacağı” hükmü bütün vatan topraklarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
2. Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığını sağlamak konusunda Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar bazı değişiklik ve ilavelerle kabul edilmiştir.
- Erzurum Kongresi kararları, Sivas Kongresi’nde onaylanarak bütün vatan için geçerli hâle getirilmiştir.
- Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan kararlar Millî Mücadele ve Misakımillî’nin esaslarını oluşturmuştur.
3. İşgallere karşı direniş için kurulan cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adıyla birleştirilmiştir.
- Millî güçler birleştirilerek yönetim tek elde toplanmış, Millî Mücadele tek merkezden yönetilmeye başlanmıştır.
- Bölgesel kurtuluş fikri sona ermiş, Millî Mücadele fikri benimsenmiştir.
4. Manda ve himaye fikri kesin olarak reddedilmiştir.
- Amerikan mandası Sivas Kongresi’nde en fazla tartışılan konu olmuştur. Kongreye katılan 38 üyeden 25’i manda sistemini istemiştir. Ancak manda yönetimi, ulusal bağımsızlığa ve egemenliğe ters düşmesinden dolayı kesin olarak reddedilmiştir.
- Manda ve himayenin reddedilmesi tam bağımsızlık ilkesinin benimsendiğini gösterir.
Önemli: Tam bağımsızlık; bir devletin siyasi, ekonomik, askerî, hukuki, kültürel vs. her alanda yabancı güçlerin baskısı altında kalmadan karar alabilmesi ve aldığı kararları uygulayabilmesidir.
5. Devletin ve milletin bağımsızlığı, vatanın bütünlüğü zedelenmemek kaydıyla herhangi bir devletten ekonomik yardım alınabileceği kabul edilmiştir.
- Dış yardım millî bağımsızlığa ve egemenliğe aykırı olmaması şartına bağlanmıştır.
6. Temsilciler Kurulunun yetkileri bütün vatanı temsil edecek şekilde genişletilmiştir.
- Erzurum Kongresi’nden sonra oluşturulan Temsilciler Kuruluna 6 yeni üye ilave edilerek üye sayısı 15’e çıkarılmıştır.
- Millî Mücadele’nin yürütme yetkisi, ülke içinde ve dışında siyasi ve idari kararlar alabilme görevi Temsilciler Kuruluna verilmiştir.
- Temsilciler Kurulu yürütme yetkisini ilk olarak Ali Fuat Paşa’yı Batı Anadolu’daki Kuvayımilliye birliklerinin kumandanlığına tayin ederek kullanmıştır.
- Temsilciler Kurulu Ankara’da TBMM açılıncaya kadar hükümet gibi görev yapmıştır.
7. Osmanlı Mebuslar Meclisinin toplanması için çalışmalara devam edilmesi kararlaştırılmıştır.
- Meclisin açılmasına çalışılması kongrenin ulus egemenliğine verdiği önemi göstermektedir.
Sivas Kongresi’nin Sonuçları
- Sivas Kongresi, ülkenin çeşitli yerlerinden seçimle gelen delegelerin katılmasıyla toplanmış millî bir kongredir.
- Sivas Kongresi’ne katılan delegeler vatanın kurtuluşu ve milletin mutluluğundan başka amaç gütmediklerine, hiç bir siyasi partiyle ilişkilerinin olmadığına dair yemin etmişlerdir. Delegelerin bu tutumunda İstanbul Hükümetinin Sivas Kongresi’ne katılanları İttihatçılıkla suçlaması etkili olmuştur.
- Millî Mücadele’de alınan kararları halka duyurmak, Millî Mücadele lehine kamuoyu oluşturmak için İrade-i Milliye gazetesi çıkarılmaya başlanmıştır.
- Mustafa Kemal, Sivas Kongresi kararlarını padişaha bildirmek istemiş ancak Sadrazam Damat Ferit Paşa buna engel olmuştur. Bunun üzerine Temsilciler Kurulu Başkanı Mustafa Kemal, İstanbul’da yasal bir hükümet kuruluncaya kadar Anadolu’nun İstanbul’la resmî haberleşmesini kestirmiştir. Bu kararlı tavır karşısında Damat Ferit Paşa Hükümeti istifa etmek zorunda kalmıştır (30 Eylül 1919).
Önemli: Temsil Heyetinin yaptırımı karşısında Damat Ferit Paşa Hükümetinin istifa etmesi Millî Mücadele’nin Osmanlı Hükümetine karşı kazandığı ilk siyasi zaferdir. Bu durum Mustafa Kemal’in, “İstanbul, Anadolu’ya egemen değil, tâbi (bağlı) olmak zorundadır.” düşüncesinin gerçekleşmesi yolunda bir gelişmedir.
