Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925)
Ayaklanmanın amacı: .
Halifeliğin kaldırılmasına tepki gösteren Şeyh Sait, cumhuriyet rejimini yıkarak dini kurallara dayalı yeni bir rejim getirmek amacıyla bu ayaklanmayı çıkarmıştır.
Ayaklanmaya ortam hazırlayan etkenler:
Terakkipenıer Cumhuriyet Fırkası’nın yanlış bir politika izlemesi
Türkiye’nin Musul’a askeri bir müdahalede bulunmasını engellemek isteyen İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu’da Bağımsız bir Kürt Devleti de kurmayı hedefleyen ayaklanmacıları ajanları vasıtası kışkırtarak tampon bir bölge oluşturmak istemesi Nakşibendi tarikatı mensubu olan Şeyh Sait dinsel sloganlar kullanarak 13 Şubat 1925’te ayaklanmayı başlatmıştır.
Diyarbakır Piran’da başlayan ayaklanma kısa sürede Elazığ, Sivas, Erzurum ve Muş’a kadar yayılmıştır. Fethi Bey Hükümeti ayaklanmayı bastıramayınca istifa etmiş, yerine İsmet Paşa yeni bir hükümet kurmuştur.
Yeni hükümet daha önceden hazırlanan ve Musul üzerine yürümekte olan orduyu geri çağırarak ayaklanmacılara karşı harekete geçirmiştir. Türk Hükümeti aldığı bu sert tedbirle ayaklanmayı bastırmıştır. Ancak dışarıda askeri bir harekâta girişebilecek gücü kendisinde bulamadığı için yapılan antlaşma ile Musul’u İngiltere’ye bırakmak zorunda kalmıştır.
Ayaklanmanın bastırılması için şu tedbirler alınmıştır:
Doğu Anadolu’da kısmi seferberlik ilan edilmiştir.
Takrir-i Sükûn Yasası çıkarılmıştır (4 Mart 1925).
Bu yasa ile;
— İrticaya ve isyanlara karışanların cezalandırılması
— Tahriklerin engellenmesi
— Bölücü yayımlarının yasaklanması kararlaştırılmıştır.
Ayaklanmacıları cezalandırmak için Ankara ve Diyarbakır’da İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (7 Mart 1925).
Ayaklanmanın Sonuçları
- Ayaklanmalarda rolü olduğu gerekçesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
- Türk ordusunun bu isyan ile uğraşmasını fırsat bilen İngilizler Musul’u işgal etti.
- Çok partili hayata ilk geçiş denemesi yarım kaldı.
