OSMANLI DEVLETİNDE EKONOMİK YAŞAM
TARIM
— Osmanlı Devleti’nde halkın büyük bölümü kırsal alanlarda yaşadığından, ekonomik faaliyetler büyük ölçüde tarıma dayalıydı. Halkın büyük bölümü tarımla uğraştığından tarımsal gelirler, hazinenin de önemli gelir kaynaklarından biriydi. Bu nedenle devlet, toprağın boş kalmamasına ve işletilmesine önem verirdi. Tımar (dirlik) sistemi sayesinde toprakların boş kalmaması ve üretimin sürekliliği sağlanırdı.
— Bu sistemde devlet tarafından ekilip biçilmesi için toprak verilen köylü, kullanım hakkına sahip olduğu bu toprakları ekip biçerek geçimini sağlar, vergisini tımar sahibine verirdi. Öldüğünde toprakların kullanım hakkı çocuklarına geçerdi. Köylü, toprağı satamaz, devredemez ve vakfedemezdi.
— Devlet, tarımla uğraşanlardan öşür vergisi, toprağını boş bırakanlardan ise çiftbozan vergisi alırdı. Tarımla uğraşan gayrimüslimlerden ise haraç vergisi alırdı.
HAYVANCILIK
— Osmanlı Devleti’nde halkın önemli bir bölümü de (özellikle konar-göçerler) hayvancılıkla uğraşırdı.
— Osmanlı Devleti’nde et ve süt gibi temel maddelerin karşılanmasının yanında ulaşım, taşımacılık ve dokumacılık sektöründe de hayvancılıktan yararlanılırdı.
— Devlet, hayvancılıkla uğraşanlardan ağnam vergisi alırdı.
SANAYİ
— Osmanlı Devleti’nde sanayi üretimi küçük el tezgahları ve atölyelerde yapılırdı.
— Savaş aletleri yapımı, gemi yapımı, dericilik, dokumacılık ve madencilik en çok gelişen sanayi dallarıdır.
— El tezgahları ve atölyelerde üretim yapanlar, loncalara bağlı faaliyette bulunurdu.
— El tezgahları ve atölyelerde yapılan lonca tarzı üretim XIX. yüzyıla kadar devam etti. XIX. yüzyılda Sanayi Devrimi’nin ve kapitülasyonların olumsuz etkileri karşısında tutunamayan bu atölyeler ve el tezgahları kapandı.
TİCARET
— Osmanlı Devleti’nde, XV. yüzyıldan itibaren sınırların genişlemesiyle tarım ve hayvancılık yanında ticaret de önemli geçim kaynaklarından biri oldu.
— Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek için yaptıklarından yararlanan Osmanlı yöneticileri, iç ve dış ticareti geliştirmek için şu çalışmaları
yapmıştır:
* Yapılan fetihlerle İpek Yolu ve Baharat Yolu’nun önemli güzergâhları ele geçirilmiştir.
* Yerli ve yabancı tüccarlardan düşük vergi alınmıştır.
* Bazı devletlere kapitülasyonlar verilmiştir.
* Ana yolların ve geçitlerin denetimi ve güvenliği için “derbentçi” denilen görevliler oluşturulmuştur.
* Ticaret yolları üzerinde taşımacılığın en hızlı şekilde yapılmasını sağlamak ve yollardaki haberleşme faaliyetlerini yürütmek için Menzil Teşkilatı oluşturulmuştur.
* Ticaret yolları üzerindeki taşımacılığı sağlamaları için Mekkâri taifeleri oluşturulmuştur.
* Ticaret yolları üzerinde hanlar, kervansaraylar, imarethaneler (aş evleri), çeşmeler, mescidler, hamamlar ve köprüler kurularak tüccarların ihtiyaçları giderilmeye çalışılmıştır,
* Güvenlik eksikliği nedeniyle zarara uğrayan tüccarların zararları devlet tarafından karşılanmıştır.
* Şehirlere gelen malların düzenli bir şekilde satışı için bedestenler (kapalı çarşı / arasta), kapan hanları kurulmuştur.
! Ürünlerin perakende satıldığı yerlere bedesten, toptan satıldığı yerlere kapan hanı denmiştir.
— Şehirlerde ticaretle uğraşanlar ve esnaflık yapanlar loncalara bağlıydılar.
— Pazarlarda satılan malların kalitesi ve fiyatı muhtesip ve emin adı verilen görevliler tarafından denetlenirdi.
