KUTADGU BİLİG
Yusuf Has Hacip tarafından Kaşgar’da yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
Yazar, eserini Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunduktan sonra “ulug has haciplik” (başmabeyncilik) görevine getirilmiştir.
Eser, 11 yüzyılda 1069 yılında yazılmıştır.
Eser “hükümdarlık etme bilgisi” veya “mutluluk veren bilgi” anlamına gelir
Kutadgu Bilig için Çinliler “Edebü’l-Müluk”, İranlılar “Şehname-i Türkî”, “Maşrıklılar “Zînetü’l—Ümera” adını vermişlerdir.
6645 beyitlik manzum eserde, 173 dörtlük de vardır.
Yusuf Has Hacip’e ait olmayan 77 beyitlik mukaddimede (ön sözde) yazar hakkında bilgi verilir.
Aruz ölçüsünün “fe û lün/ fe û lün/ fe û lün/ fe ûl” kalıbıyla yani Şehamenin kalıbıyla mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır.
Eserde, genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.
Türk dilinin hazinelerinden biri olan eser, Hakaniye (Karahanlı) Türkçesiyle yazılmıştır.
Eserde, sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
Eserin dili, devletin dilidir.
Eserde, dinî terim niteliğinde Arapça, Farsça sözler ve klişeler görülür ancak eserin söz varlığı ve dil özellikleri, Eski Türkçe dönemi söz varlığının, ses ve biçim özelliklerinin hemen hemen aynısıdır.
Eser mensur ve manzum ön sözlerle başlar Daha sonra İslamî eserlerdeki akışa uygun olarak tevhit, münacat, hat ve dört halife övgüsünün ardından geçiş niteliğindeki bahar mevsimi tasviri ile Buğra Han’a yazılmış bir kaside yer alır. İnsanoğlunun değeri, dilin meziyeti ve kusur, kitap sahibinin özrü vb. konular işlendikten sonra asıl metne geçilir.
Eser bir çerçeve hikâye içine yerleştirilmiş diyaloglar şeklinde kaleme alınmıştır.
Didaktik bir nitelik taşıyan Kutadgu Bilig, pendname (öğüt kitabı) tarzındadır.
Eser, XI. yüzyıl Türk toplumunun din, mitoloji, felsefe, aile düzeni, devlet ve saray örgütü… gibi pek çok bilgiyi içerir.
Eserin asıl konusu ideal insan tipi’dir. Dile getirilen siyasî, sosyal, hukukî ve ahlakî düşüncelerin bir yandan Türk devlet geleneğine, diğer yandan İslam geleneğine bağlı olduğu görülür.
Kutadgu Bilig, alegorik (sembolik) bir eserdir. Birbiriyle ilişkili olan dört kişi; mutluluk, adalet, ahlak, bilgi, erdem, dünya-ahiret ilişkileri üzerinde konuşur.
