Hücre konu anlatımı 9.sınıf biyoloji ders notları tyt

Hücrenin Kısımları

HÜCRE VE HÜCRE TEORİSİ

Hücre canlının temel birimidir.
Tüm canlılar hücre veya hücrelerden oluşurlar.
Hücreler gözle görülemeyecek büyüklüktedirler.
Hücrenin tam anlamıyla keşfi mikroskobun icadı ile olmuştur.
17. yüzyılda Leuuwenhoek tarafından “ışık mikroskobu” geliştirilmiştir.
Mikroskobun icadı ile Robert Hooke 1665 yılında ölü mantar dokusu içinde içi boş odacıklar olduğunu görmüş ve bu odacıklara “HÜCRE” adını vermiştir.
Hücrelerin incelenmesinde önce ışık mikroskobu kullanılmıştır. Ancak ışık mikroskobu incelenen materyali yaklaşık olarak 1000 kat büyütebilir. Bu nedenle hücreler gözlenmiştir ama hücre içinde bulunan organeller gözlenememiştir.
1950’li yıllarda “elektron mikroskobu” icat edilmiştir. Elektron mikroskobunun icadı ile görüntü birkaç milyon kez büyütülmüştür.

Hücre Teorisi

Mathias Schleiden, Thedor Schwann ve Rudolph Wirchow “hücre teorisini” ortaya atmışlardır.

Hücre teorisine göre;

Bütün canlılar bir veya birden çok hücreden oluşmuştur.
Hücre; canlıların temel, yapısal ve fonksiyonel birimidir.
Hücreler, daha önce olan bir hücrenin bölünmesi ile oluşur.
Teknolojinin gelişmesi ile bu teoriye iki madde daha eklenmiştir:
* Hücre kalıtım materyalleri bulundurur ve ana hücrede bulunan bu materyaller yavru hücrelere de aktarılır.
* Metabolik reaksiyonların gerçekleştiği yer hücredir.

Hücrenin Yapısı

HÜCRE ZARI

Bütün hücrelerde bulunur.
Esnektir, hücreyi dağılmaktan korur.
Hücreye şekil verir ve hücreyi dış etkilerden korur.
Hücre zarının yapısı 1900’Iü yıllarda açıklanmaya çalışılmıştır.
1972’de SJ. Singer ve G. Nicholson tarafından “akıcı mozaik zar modeli” geliştirilmiştir.

Akıcı mozaik zar modelinde;

Hücre zarı protein, karbonhidrat ve lipit moleküllerinden meydana gelmiştir.
Lipitler çift tabakalı ve hareketlidir.
Hücre zarında bulunan lipit çeşidi fosfolipitlerdir.

NOT:

Fosfolipitlerin hidrofilik (suyu seven) baş kısımları su ile temas ederler ancak hidrofobik (suyu sevmeyen) kuyruk kısımları suya temas etmez. Bu yüzden iki fosfolipit tabakası arasında su bulunmaz.

Proteinler fosfolipit tabakalarının yüzeyinde veya arasında kısmen ya da tamamen gömülü olarak bulunur.
Proteinler yüzey ve iç proteinleri olarak iki gruba ayrılır.
İç proteinler zarın iki yanında, açık kısımlar bulunduracak şekilde lipit tabakalar arasında kanallar oluşturur. Bu proteinlere “kanal proteini” adı verilir.
Kanal proteinleri hücrenin madde alışverişinde görevlidir.
Karbonhidratlar proteinlere bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak glikolipitleri oluşturur.
Glikoproteinlerin ve glikolipitlerin sayısı, dağılımı hücreden hücreye değişir.

Glikoproteinler;

* hücrelerin birbirini tanımasında,
* hücre zarının seçici geçirgenliğinde,
* hormonların tanınıp hücreye alınmasında görev yapar.

Hücre zarı molekülleri seçer sonra geçirir. Yani seçici geçirgendir.
Bazı molekülleri geçirirken, bazılarını geçirmez. Bu sayede madde alış verişini denetler.

Hücre zarından;
* Küçük moleküller (oksijen, sodyum gibi),
* Yağda çözünen maddeler (A, D, E, K vitaminleri),
* Yağı çözen maddeler (alkol, eter, kloroform gibi),
* Nötr maddeler,
* Negatif iyonlar,

daha kolay geçer.

Hücreler canlılıklarını sürdürebilmek, metabolik faaliyetlerini devam ettirebilmek için hücre zarından sürekli olarak madde geçişi yaparlar.
Metabolik faaliyet sonucu oluşan atık maddeleri de dış ortama atarlar.
Küçük moleküllerin hücre zarında taşınması hücrenin ATP harcayıp harcamamasına göre pasif ve aktif taşıma olarak ikiye ayrılır.
Büyük moleküllerin geçişi sırasında ATP harcanır.
Büyük moleküller hücre içine (endositoz) veya hücre dışına (ekzositoz) geçebilirler.