En az iki ismin aitlik ilgisiyle birbirine bağlanması ile oluşan söz öbeklerine isim tamlaması denir. İsim tamlamaları birer kelime grubudur. İsim tamlamaları, tamlayan ve tamlanandan oluşur.
Tamlayan: Tamlamanın yardımcı unsurudur. Tamlayan “-im, -ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün” eklerini alabilir. Bu eklere ilgi veya tamlayan ekleri denir.
Tamlanan: Tamlamanın asıl unsurudur. İsim veya zamirler tamlanan görevinde kullanılabilir. Tamlanan “-im, -in, -i(si), -imiz, -iniz, -leri” eklerini alabilir. Bu eklere İyelik veya tamlanan ekleri denir.
tamlayan tamlanan
bahçe – nin kapı – sı
ben – im kalem – im
1. Belirtili isim tamlaması: Hem tamlayanı (-ın, -in, -un, -ün) hem tamlananı (-ı, -i, -u, -ü) ek almış olan isim tamlamasıdır.
“Evin kapısı açık kalmış.” cümlesinde altı çizili söz, belirtili isim tamlamasıdır.
Ev – in kapı – sı
tamlayan eki tamlanan eki
Tamlayan Tamlanan
Kalemin rengi solmaya başlamış.
Masanın örtüsü kirlenmiş
2. Belirtisiz isim tamlaması: Sadece tamlananı iyelik eki almış olan isim tamlamasıdır.
“çocuk ayakkabısı alacağız.” cümlesinde “çocuk ayakkabısı” sözleri belirtisiz isim tamlamasıdır. Bu tamlamada tamlanan “-(s)ı” iyelik ekini almıştır. “Çocuk ayakkabısı” sözü bir kelime grubudur.
Tamlayan Tamlanan
Kapı kolu kırılmış.
Amasya elması çok tatlıdır.
3. Takısız isim tamlaması: Tamlayanı da tamlananı da ek almayan isim tamlamasıdır. Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını ya da neye benzediğini bildirir.
Mağazadan deri kemer almıştı. cümlesinde “deri kemer” takısız isim tamlamasıdır. Bu tamlamada tamlayan (deri), tamlananın (kemer) neyden yapıldığını bildirmektedir. Kemer, deriden yapılmıştır.
İpek saçları vardı çocuğun. cümlesinde ise “ipek saç” takısız isim tamlamasıdır. Burada tamlayan (ipek), tamlananın (saç) neye benzediğini bildirmektedir. Saç, ipeğe benzetilmiştir.
Not: Takısız isim tamlaması bugüne kadar sınavlarda sorulmamıştır. Bazı kaynaklar takısız isim tamlamasını sıfat tamlaması olarak kabul etmektedir.
Zincirleme isim tamlaması: En az üç ismin oluşturduğu isim tamlamasıdır. Bu tamlamada tamlayan, tamlanan ya da her ikisi kendi içinde bir tamlama olabilir.
Bahçe duvarının sıvası dökülmüş. cümlesinden “bahçe duvarının sıvası” zincirleme isim tamlamasıdır.
Okulun demir kapısı onarılıyor. cümlesinde “okulun demir kapısı” zincirleme isim tamlamasıdır.
Tamlayan Tamlanan
Bahçe kapısının kilidi bozulmuş.
Oturma odasının kapısı boyanmış.
Babamın yazı masası çok düzenliydi.
Anonim
Güzel anlatılmış teşekkürler yararlıydı 🙂