Hücrenin Kısımları 9.Sınıf Biyoloji

Ökaryot hücreler 3 ana kısımdan oluşurlar. Bunlar hücre zarı, stoplazma (organeller) ve çekirdektir. Bu 3 kısım için ayrıntılı konu anlatımı aşağıdaki bağlantılarda mevcuttur. Tıklayarak konu anlatımlarına gidebilirsiniz.

1. Hücre Zarı

• Hücre Zarından Madde Geçişleri
  –> Pasif Taşıma (Difüzyon, Osmoz)
  –> Aktif Taşıma
  –> Endositoz
  –> Ekzositoz

2. Sitoplazma (Organeller)

3. Çekirdek

HÜCRE ZARI

• İster prokaryot ister ökaryot olsun tüm hücreler kendilerini dış ortamdan ayıran bir hücre zarı ile çevrilidir.
• Hücre zarının en önemli fonksiyonu, maddelerin hücreye giriş ve çıkışını kontrol etmektir.
• Hücre zarının yapısını açıklamak amacıyla 1972 yılında akıcı mozaik zar modeli geliştirilmiştir. Günümüzde geçerliliği kabul edilen bu modelin özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
  – Zarın yapısında çoğunluğu fosfolipit olan çift sıra lipit tabakası bulunur. Hücre zarındaki proteinler bu tabakanın içinde yer alır.
  – Hücre zarındaki lipit tabakası yanal olarak hareket eder. Böylece onun içindeki proteinlerin çoğu da yer değiştirir.
  – Zardaki proteinlerin bazıları lipit tabakasına kısmen veya tamamen gömülmüştür. Bunlara “iç proteinler” denir. İç proteinler madde taşınmasında görev yapar. Bazı iç proteinler madde geçişi için kanal proteini denilen geçitler oluşturur. Hücre zarındaki proteinlerin bazıları da zarın yüzeyine tutunmuş haldedir. Bunlara “yüzey proteinleri” adı verilir.
  – Hücrelerin birbirini tanımasını, zarın dış yüzeyinde bulunan ve genellikle karbonhidrat içeren moleküller sağlar. Karbonhidratların çoğu glikolipit ve glikoprotein halindedir. Bu moleküllerin hücre tipine göre zarlardaki miktar ve dağılımları farklılık gösterir. Sonuç olarak glikolipit ve glikoproteinler hücrenin özgüllüğünü sağlar.
• Bazı maddeler hücre zarından rahatça geçerken, bazıları belirli şartlar altında geçebilir. Yani hücre zarı seçici geçirgendir. Genel olarak oksijen ve karbondioksit gibi zarın yağ tabakasında çözünen moleküller kolayca zardan geçerler. Alkol, eter gibi yağ çözen maddeler de zardan rahat geçerler.
• Bitkiler, mantarlar, prokaryotlar ve bazı protistler hücre zarının dışında hücre duvarı (hücre çeperi) denilen bir yapı içerirler. Hayvan hücrelerinde bulunmayan bu yapı hücreyi korur ve ona biçim verir. Bitkilerde hücre
  duvarının yapısal bileşeni selülozdur.

SİTOPLAZMA VE ORGANELLER

• Sitoplazma, hücre zarı ile çekirdek arasında bulunan ve yarı sıvı (jöle benzeri) bir yapıya sahip olan kısımdır.
• İçeriğinin önemli bir kısmını su oluşturur. Yapısında ayrıca çeşitli organik ve inorganik bileşikler bulunur.
• Sitoplazma içinde belirli görevler yapmak üzere özelleşmiş yapılara organel adı verilir. Bu organeller; ribozom, endoplazmik retikulum, golgi cisimciği, lizozom, mitokondri, koful, sentrozom, plastitler şeklinde sıralanabilir.

ÇEKİRDEK

• Çekirdek, hücre metabolizmasını yönetir ve kalıtsal özelliklerin dölden döle geçmesini sağlayan kromozomları taşır. Hücrede büyümenin, bölünmenin ve onarımın denetim merkezidir.
• Prokaryot canlılarda çekirdek yoktur. Memelilerin olgun alyuvarları da çekirdek içermez.
• Bölünme halinde olmayan ökaryot bir hücrenin çekirdeği dört kısımda incelenebilir. Bunlar çekirdek zarı, çekirdek plazması, çekirdekçik ve kromatindir.
• Çekirdek zarı, sitoplazma ile çekirdeğin içini birbirinden ayıran çift katlı bir zardır. Çekirdek zarında “por” denilen protein kaplı açıklıklar bulunur. Porlar, protein ve RNA gibi moleküllerin çekirdek ve sitoplazma arasında giriş çıkışını düzenler. Çekirdek zarı, hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme sonunda yeniden ortaya çıkar.
• Çekirdek plazması, kromatin ağı ile çekirdekçik arasındaki boşlukları dolduran sıvıdır.
• Çekirdekçik, çekirdeğin içinde bulunan koyu, yuvarlağımsı bir yapıdır. Etrafı bir zarla çevrili değildir. Bazı durumlarda sayısı birden fazla olabilir. Çekirdekçikte, ribozomal RNA (rRNA) denilen bir RNA çeşidi sentezlenir. Bu RNA, proteinlerle birleşerek ribozomun alt birimlerini oluşturur ve alt birimler daha sonra sitoplazmaya geçer. çekirdekçik de hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme sonunda yeniden ortaya çıkar.
• Kromatin, çekirdek sıvısı içindeki DNA ve proteinden oluşan ipliksi yapıdır. Hücre bölünmeye hazırlanırken kromatin yoğunlaşıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür.