GERÇEK ANLAM
Temel Anlam
– Sözcüğün sözlükte yer alan ilk anlamıdır.
Örnek: Bu çınar ağacının kökü çok sağlammış.
– “Kök” sözcüğü bu cümlede “bitkileri toprağa bağlayan ve onların topraktaki besin maddelerini emmesine yarayan klorofilsiz bölüm” anlamında kullanılmıştır. Yani sözlükteki ilk anlamıyla kullanılmıştır.
Soru: Arkadaşımla yokuşun başına kadar koştuk. Bu dalda oldukça başarılı olduğumu fark ettim. Gerçi koşarken ayakkabımın burnu yıprandı ama çok eğlendim.
Cemre’nin sözlerindeki altı çizili sözcüklerden hangisi temel anlamda kullanılmıştır?
A) başına B) dalda C) burnu D) eğlendim
Yan Anlam
– Bir sözcüğün ilk anlamıyla ilişkili olarak kazandığı anlamlardır.
Örnek: Dişinin kökü de zarar görmüş.
– “Kök” sözcüğü bu cümlede “bazı şeylerde dip bölüm” anlamıyla kullanılmıştır. Yani ilk anlamla bağlantılı olarak ortaya çıkmış bir anlama sahiptir. Bu nedenle sözcük, bu cümlede yan anlamda kullanılmıştır.
Örnek: “Ertesi gün bazı gazeteler bu haberin bir noktasını yarı resmî bir ağızla tekzip ettiler.” cümlesinde “ağız” sözcüğü “üslup, ifade biçimi” anlamında kullanılmıştır. Gerçek anlama bağlı olarak ortaya çıkan bir anlam olduğu için “ağız” sözcüğü yan anlamda kullanılmıştır.
MECAZ ANLAM
– Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasıdır.
Örnek: Bu olayın kökü çok eski yıllara dayanıyor.
– Bu cümlede “kök” sözcüğü “kaynak, köken” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamdan uzaklaşıp yepyeni bir anlam kazanmıştır. Bu nedenle “kök”
sözcüğü bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.
Örnek Sorular:
1. Sakin yapısına rağmen sonunda o da patladı.
2. Huzurlu bir yıl geçirdik bu sene.
3. Tüm ödevlerini özenle yapmış kardeşim.
4. Azıcık sessiz olun, ders çalışıyorum.
Numaralanmış cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, mecaz anlamda kullanılmıştır?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda kullanılmış bir sözcük yoktur?
A) Kitaplar toz içinde yüzüyordu.
B) Bir işe de burnunu sokmazsa olmaz!
C) Çocuğun gözleri ateş saçıyordu.
D) Köpeğimiz Kara’yı dışarı çıkaramadık.
Terim Anlam
– Bir sözcüğün bilim, sanat ya da meslek kavramı olarak kullanılmasıdır.
Örnek: Sözcüklerin kökünü bulmayı öğrenmiştir.
– “Kök” sözcüğü bu cümlede “kelimenin her türlü ek çıkarıldıktan sonra kalan anlamlı bölümü” anlamında kullanılmıştır. Yani dil bilgisi ile ilgili bir
kavram olarak karşımıza çıktığı için terim anlamlıdır.
Örnek: “Canlının en küçük yapı taşı hücredir.” cümlesinde “hücre” sözcüğü fen bilimleri dersinde duyduğumuz biyoloji ile ilgili bir kavram olduğu için terim anlamda kullanılmıştır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük terim anlamlıdır?
A) Yeni aldıkları makinenin dişleri kırılmış.
B) Çevresindekilere kök söktürüyordu.
C) Bu konuda daha fazla konuşmak istemiyorum.
D) Müzik dersinde akort yapmayı öğreneceğiz.
