Fiilimsiler, yüklem dışında herhangi bir öge olarak kullanıldığında yan cümle kurar. Bu yan cümleye (fiilimsiye) biçim ve anlamca bağlı olan sözcüklerin fiilimsiyle oluşturduğu gruba “fiilimsiye bağlı söz grubu” adı verilir.
Örnekler
- Tabiatın canlanışı insana da mutluluk veriyor.
-› Bu cümlede “canlanış” sözcüğü bir isim-fiildir ve “tabiatın canlanışı” şeklinde bir tamlama kurmuştur. O hâlde “tabiatın canlanışı” bir fiilimsi grubudur. - Uçak kalkınca içimi bir korku kaplamıştı.
-› Bu cümledeki “kalkınca” sözcüğü bir zarf-fiildir ve “uçak” sözcüğü biçim ve anlamca bu zarf fille bağlıdır. O hâlde “uçak kalkınca” bir fiilimsi grubudur. - Depremde büyük hasara uğrayan evler boşaltıldı.
-› Bu cümledeki “uğrayan” sözcüğü “ev” ismini niteleyen bir sıfat-fiildir. “Depremde büyük hasara” sözü biçim ve anlamca bu sıfat-fiile bağlıdır. O hâlde “depremde büyük hasara uğrayan evler” sözü bir fiilimsi grubudur.
Önemli Bilgi: Fiilimsiye bağlı söz grupları, fiilimsiye sorulan sorularla bulunur. Fiilimsiye sorulan herhangi bir soruya cevap olan bölüm, o fiilimsiye biçimce bağlıdır.
Örnekler
- Bizim mahallede oturan herkes birbirini tanır.
-› Bu cümlede “oturan” sözcüğü, “herkes” sözcüğünü niteleyen bir sıfat-fiildir. “Nerede oturan herkes?” diye sorulduğunda ise “bizim mahallede” cevabı alınmaktadır. O hâlde “bizim mahallede oturan herkes” ifadesi, fiilimsiye bağlı bir söz grubudur. - Başarısını okulda dersleri iyi dinlemesine borçluydu.
-› Bu cümlede “dinlemesine” sözcüğü bir isim-fiildir. Bu isim-fiile “nasıl” sorusu sorulduğunda “iyi” sözcüğü, “neyi” sorusu sorulduğunda “dersleri” sözcüğü, “nerede” sorusu sorulduğunda ise “okulda” sözcüğü cevap olmaktadır. O hâlde “okulda dersleri iyi dinlemesine” ifadesi, fiilimsiye bağlı bir söz grubudur.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsiye bağlı bir söz grubuna yer verilmemiştir?
A) Hayata dair pek çok şeyin anlamını yaşlanınca öğreniyoruz.
B) Bütün gün tarlada çalışan İşçiler şimdi evlerine dönüyordu.
C) Arkadaşım, cebinden bir kâğıt parçası çıkararak bana uzattı.
D) Çocuklara davranışlarımızla örnek olmak, öğüt vermekten iyidir.
Çözüm: “B” seçeneğinde “bütün gün tarlada çalışan işçiler”, “C” seçeneğinde “cebinden bir kâğıt parçası çıkararak”, “D” seçeneğinde “çocuklara davranışlarımızla örnek olmak” ifadeleri fiilimsiye bağlı söz grubudur. “A” seçeneğinde ise fiilimsiye bağlı söz grubu yoktur. Doğru cevap “A” seçeneğidir.
Dikkat: Bir fiilimsi, başka bir fiilimsiye bağlı söz grubunun içinde yer alabilir.
Örnekler
- Bir damla suya hasret kalmış toprağın hâlini görünce içim cız etti.
-› Bu cümlede “bir damla suya hasret kalmış toprak” ifadesi fiilimsiye bağlı bir söz grubudur ancak bu söz “görünce” zarf-fîiline bağlanarak “bir damla suya hasret kalmış toprağın hâlini görünce” şeklinde yeni bir fiilimsi grubu oluşturmuştur. - Kütahya’ya gitmek üzere bindiğim trende garip bir olaya tanık oldum.
-› Bu cümlede “Kütahya’ya gitmek” ifadesi fiilimsiye bağlı bir söz grubudur ancak “bindiğim tren” sıfat-fiiline bağlanarak “Kütahya’ya gitmek üzere bindiğim tren” şeklinde bir fiilimsi grubu oluşturmuştur.
Karıştırmayalım: Bir cümlede birbirinden bağımsız fiilimsiye bağlı söz grupları bulunabilir.
Örnek
- 1884 yılında Gönen’de doğan yazar, Türk edebiyatında sonraki nesillere örnek olacak eserler vermiştir.
-› Bu cümlede “1884 yılında Gönen’de doğan yazar” ifadesi ve “Türk edebiyatında sonraki nesillere örnek olacak eserler” ifadeleri ayrı fiilimsi gruplarıdır.
Hatırlayalım: Bir cümlede yüklem dışında kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle bulunduğu unutulmamalıdır.
Örnek
- Yazdığı şiirlerle topluma yön vermeyi amaçlayan şair, daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış şiirlerini kitaplaştırıp okurların beğenisine sunacağını söyledi.
-› Bu cümlede belirtilen ifadeler fiilimsi olduğuna göre toplam altı tane yan cümle vardır.
