1. İLAHİ
Allah sevgisini ve Allah’a bağlılığı esas alan, Allah’la ilgili her hususu konu alan ve özel bir ezgiyle söylenen şiirlerdir.
Daha çok 8 ve 11’li hece ölçüsüyle yazılmakla birlikte 6, 7, 14, 15 ve 16’Iı hece ile hatla aruz ölçüsüyle söylenmiş olanları da vardır.
Hece ile söylenenler koşma şeklinde, beyitler şeklinde olanlar gazel gibi kafiyelenir.
İlahiler, tarikatlarına göre türlü adlar alır. Mevleviler ilahiye ayin, Bektaşiler nefes, Aleviler deme, Gülşeniler tapuğ, Halvetiler durak öteki tarikatlar da cumhur adını vermişlerdir.
Yunus Emre, ilahileriyle en çok tanınan şairdir.
2. NEFES
Alevi-Bektaşi tarikatına bağlı şairlerin inanış ve düşüncelerini dile getirdiği dinî-tasavvufî şiirlerdir.
Genellikle nefeslerde tasavvuftaki vahdetâ vücut kuramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söylenir.
Genellikle 7, 8 ve 11’Ii hece ölçüsüyle söylenirler. 3—7 dörtlük arasında değişir.
3. NUTUK
Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri didaktik nitelikteki şiirlerdir.
4. DEVRİYE
Her varlığın Allah’tan gelip tekrar Allah’a döneceği devir nazariyesinin işlendiği tasavvufi şiirlerdir.
Bu nazariyenin temelinde “Her şey aslına döner.” düşüncesi vardır. Nitekim Bakara Suresi’nin 156. ayeti “Biz Allah’a aitiz, yine ona döneceğiz.” bunu teyit eder.
5. ŞATHİYE [Şathiyat-ı sofiyane]
Sufilerin kendinden geçmiş haldeyken şeriata ve akla aykırı gibi görünen, ancak derin anlamlar taşıyan şiirlerdir. Şathiyelerde alaycı ve mizahî bir üslup kullanılır.
Genellikle Bektaşi şairleri tarafından yazılan bu tür şiirler, isyan ve küfür sayılmıştır.
6. HİKMET
”Hikmet”, Türkistan sahası tekke-tasavvuf edebiyatının en büyük temsilcisi Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verilen addır.
Hikmetler İslamiyet’in esaslarını, şeriatın hükümlerini öğretmek; tasavvufun inceliklerini, tarikatın adap ve erkânını müritlere aktarmak amacıyla kaleme alınmıştır.
