DALGA HAREKETİNİN TEMEL DEGİŞKENLERİ
Cisimlerin bir nokta etrafında gidip gelme hareketine titreşim hareketi denir.
Esnek bir ortamda oluşturulan titreşimin, ortam molekülleri aracılığı ile bir noktadan diğer bir noktaya aktarılmasına dalga hareketi denir.
Dalga hareketi sırasında ortamın tanecikleri titreşir ancak konumları değişmez. Dalga ile yayılan enerjidir. Ortamın kendisi ilerlemez. Gerilmiş, sarmal bir yayın bir ucunun eşit zaman aralıklarında ve eşit uzaklıklarla aşağı-yukarı sallanmasıyla yay üzerinde oluşturulan ardışık dalgalara periyodik dalga denir.
Uzanım ve Genlik
Sarmal yayda oluşturulan dalgalar yayılırken tepe ve çukurların oluştuğu gözlemlenir. Bunlara dalga tepesi ve dalga çukuru denir.
Yay üzerindeki herhangi bir noktanın denge konumuna uzaklığına uzanım denir. Uzanımın en büyük değerine genlik denir. Dalga hareketinde, tepe ve çukur noktalarının denge konumuna olan uzaklıkları dalganın genliğine eşittir. Genlik, A sembolü ile gösterilir ve SI birim sisteminde birimi metredir. Uzanım y sembolü ile gösterilir ve SI birim sisteminde birimi metredir.
Dalga Boyu
Eşit zaman aralıklarında oluşturulan dalgalarda, ardışık dalga tepeleri ya da ardışık dalga çukurları ya da ardışık özdeş noktalar arasındaki uzaklığa dalga boyu denir. Dalga boyu, λ sembolü ile gösterilir ve SI birim sisteminde birimi metredir.
Bir dalga tepesi ve bir dalga çukurundan oluşan AB noktaları arasında kalan kısma tam dalga denir.
Periyot ve Frekans
Yayın A ucunun aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya 1 tam kez salınmasında 1 tam dalga oluşur. 1 tam dalganın oluşması için geçen süreye periyot denir. Periyot, T sembolü ile gösterilir ve SI birim sisteminde birimi saniyedir.
Periyodik bir dalga hareketinde 1 saniyede üretilen dalga sayısına frekans denir. Frekans, f sembolü ile gösterilir ve SI birim sisteminde birimi s-1 dir. s-1 yerine hertz (Hz) de kullanılır.
Yayılma Hızı
1 periyotluk sürede dalga, 1 dalga boyu kadar yol alır. Bu durumda dalgaların yayılma hızı, dalga boyunun periyoda oranına eşit olur.
Dalgaların yayılma hızı, 0 dalganın yayıldığı ortama, frekansı ise dalga kaynağına bağlıdır. Dalgaların dalga boyu, yayılma hızı ile doğru, frekansı ile ters orantılıdır. Bu nedenle kaynağın frekansı değişirse aynı ortamda yayılan dalganın yayılma hızı değişmez, dalga boyu değişir. Dalgaların yayıldığı ortam değiştirdiğinde dalgaların yayılma hızı değişir, frekansı değişmez. Periyodik dalga oluşturulan sarmal bir yay üzerindeki bir noktanın, konum-zaman grafiği aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK SORU:
Dalgaların temel değişkenleri ile ilgili,
I. Dalganın frekansı, dalga kaynağına bağlıdır.
II. Dalganın yayılma hızı, dalganın yayıldığı ortama bağlıdır.
III. Dalganın dalga boyu, dalganın frekansına ve yayılma hazına
bağlıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Çözüm : Üç ifade de doğrudur.
