Şekildeki düzenekte, K cisminin sürtünmesiz yüzeyi üzerinde L cismi duruyor. K cismi, ok yönünde F kuvveti ile çekildiğinde, L cismine herhangi bir kuvvet etki etmeyeceği için bu cisim yere göre durmaya devam eder. Ancak K cismi, uygulanan kuvvet yönünde hızlanacağından L cismi K cismine göre K nin hareketine ters yönde hızlanmış olur. L cisminin K cismine göre ivmeli hareketini sağlayan kuvvete eylemsizlik kuvveti denir.
Cismin bulunduğu sistemin ivmesine ters yönde cisme etki eden eylemsizlik kuvveti, cismin kütlesi m, sistemin ivmesi asistem ise
Fey = m . asistem
ile bulunur.
Eylemsizlik kuvvetleri, cismin hareketini devam ettirme isteğinden kaynaklanan bir kuvvettir. Yavaşlayarak duran bir otobüste yolcuları ileri doğru iten kuvvet, eylemsizlik kuvvetidir.
İki aracın çarpışmasında emniyet kemeri takmayan yolcuyu araçtan fırlatan kuvvet, eylemsizlik kuvvetidir.
Öğrenelim
- Bir cisme etki eden eylemsizlik kuvveti, cismin bulunduğu sistemin ivmesine zıt yöndedir.
- Asansör ivmesi asansör hızlanırken asansör yönünde, yavaşlarken harekete zıt yöndedir.
ÖRNEK SORU
Doğu – batı doğrultusunda hare-
ket eden bir tren vagonunun ta-
vanına asılı K cismi şekildeki gibi
dengede kalıyor.
Buna göre tren;
l. Doğu yönünde hızlanma,
ll. Doğu yönünde yavaşlama,
III. Batı yönünde yavaşlama
hareketlerinden hangisini yapıyor olabilir?
K cisminin düşey konumdan uzaklaşmasını sağlayan kuvvet, cisme
şekildeki yönde etki eden eylemsizlik kuvvetidir. Bu kuvvet, trenin iv-
mesine zıt yönde olması gerekteğinden trenin ivmesi doğu yönünde
olur.
Cisimler hızlanırken ivmesi hareket yönünde, yavaşlarken ivmesi ha-
rekete zıt yönde olduğundan tren doğu yönünde hızlanmalı ya da
batı yönünde yavaşlamalıdır.
Cevap D
ÖRNEK SORU
Durgun haldeki bir asansörde, dinamometre ile ölçülen bir cismin
ağırlığı P dir. Asansör hareket ederken cismin ağırlığı P’ olarak öl-
çülüyor.
P’ > P olduğuna göre, asansörün hareketi ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi doğrudur?
A) Aşağı doğru sabit hızla inmektedir.
B) Aşağı doğru hızlanarak inmektedir.
C) Yukarı doğru çıkarken yavaşlamaktadır.
D) Yukarı doğru hızlanarak çıkmaktadır.
E) Yukarı doğru sabit hızla çıkmaktadır.
Çözüm:
Asansör durgun halde iken dinamo-
metrenin ölçtüğü değer (P) cismin
gerçek ağırlığıdır. Asansör ivmeli
hareket yaparsa, cisme etki eden
eylemsizlik kuvveti nedeniyle dina-
mometrede ölçülen değer değişir.
Eylemsizlik kuvveti cismin ağırlığı ile
aynı yönde olursa dinamometrede
ölçülen P’ değeri, P den büyük olur.
Eylemsizlik kuvveti ivmeye ters yönde olduğundan asansörün ivmesi
yukarı yönlü olmalıdır. Bu durumda asansör, yukarı doğru hızlanarak
çıkmalı ya da yavaşlayarak inmelidir.
Cevap D
