I. Meclis ve II. Meclis
Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri ve Karşılaşılan Tepkiler
Demokrasi İle Yönetimi Esas Alan Türkiye Cumhuriyeti;
- farklı görüş ve isteklerin yönetime yansımasını sağlamak,
- iktidarı denetleyen ve halka hizmet yarışında iktidarı zorlayan muhalefet partilerine olanak sağlamak,
- yönetilenlerin tümünün temsiline ortam hazırlamak,
- çağcıllık ve çoğulculuk esaslı özgür ve demokratik bir ülke oluşturmak, amaçlarıyla 9 Eylül 1923’te kurulan ve iktidarda olan Cumhuriyet Halk Fırkası’nın yanında başka siyasi partilerin kurulmasını önemsemiştir.
Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Siyasi Partiler
Cumhuriyet Halk Fırkası
- Genel başkanı Mustafa Kemal’dir. 9 Eylül 1923’te kurulmuştur.
- Halkın istek ve görüşlerinin meclise daha kolay yansımasını sağlama, İnkılapları yapacak ve halka benimsetecek kadroları yetiştirme, demokrasiyi tüm kurum ve kuruluşlarıyla İşletme gibi düşüncelerle kurulmuştur.
- Halk Fırkası; 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası, 1935’te Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
- Genel başkanı Kâzım Karabekir’dir. 17 Kasım 1924’te kurulan parti 5 Haziran 1925’e kadar faaliyet göstermiştir.
- Bu partinin kurulmasında Mustafa Kemal Paşa ile arkadaşları arasında meydana gelen görüş ayrılıkları etkili olmuştur.
- Şeyh Sait Ayaklanmasıyla ilgisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası
- Genel başkanı Fethi Okyar’dır.
- 1929’da dünya ekonomik krizi sırasında mevcut hükümetin uygulamalarına seçenek olacak yeni görüşler üretmek, mevcut hükümeti denetlemek, halkın istek ve görüşlerini yönetimde yansıtmak amacıyla kurulmuştur (1930).
- Fetih Bey, Cumhuriyet yönetimi karşıtlarının katılmasından endişe ettiği partisini 18 Aralık 1930’da kapatmıştır.
Laik Devlet Düzenine ve Rejime Karşı Tepkiler
I. Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925)
- 17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın, “Halkın dinine saygılı olma” paralelinde parti programına yer vermesini fırsat bilen çevrelerin, “dini duyarlılık” üzerinden halkın galeyana getirilmesini amaçladıkları isyandır.
- Misak-ı Milli sınırları içinde yer alan Musul üzerinde çıkarları olan İngiltere’nin, halkın dini duygularını casusluk faaliyetleri ile kışkırtması ve dini duyarlılığı yüksek olan halkın kışkırtılması sonucu çıkan isyandır.
13 Şubat 1925’te Elazığ’ın Eğil Bucağı köyünde çıkan isyan Elazığ, Bitlis ve Muş’a kadar yayılmıştır. İsyancılar Erzurum ve Diyarbakır’a kadar olan bölgede etkilerini giderek artırmış ve isyanı bastırmakta çaresiz kalan Fethi Bey Hükümeti istifa etmiştir.
İsmet Paşa tarafından yeni kurulan hükümet,
- ordu unsurlarını isyancılar üzerine gönderme,
- sıkıyönetim ilan etme,
- 4 Mart 1925’te “Takrir-i Sükun Yasasrnı” çıkarma tutumlarıyla huzuru sağlamaya çalışmıştır.
- 15 Nisan 1925’te isyan bastırılmış, isyanla ilişkili olduğu düşünülen Terakkiperver Partisi 5 Haziran 1925’te kapatılmış, Terakkiperver Fırkası üyelerinden bazıları ömür boyu siyasetten men edilmiştir.
BİLGİ: Şeyh Sait İsyanı, Musul’un Misak-ı Milli doğrultusunda çözülememesine neden olmuştur.
II. Mustafa Kemal Paşa’ya Suikast Teşebbüsü (16 Haziran 1926)
- Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi bir grubun yapacağı suikast sonrası Giritli Şevki de onları motorla Sakız Adası’na kaçırmayı planlanmıştır.
- Mustafa Kemal’in İzmir’e geliş gününün bir gün gecikmesi ve Giritli Şevki’nin vazgeçmesi suikast girişimini sonuçsuz bırakmıştır.
- İstiklâl Mahkemelerinde suçlu görülenler cezalandırılmıştır.
III. Kubilay (Menemen) Olayı (23 Aralık 1930)
- 23 Aralık 1930’da Derviş Mehmet öncülüğünde, halkın dini duygularını kullanılarak laik düzene ve yapılan inkılaplara tepki olarak çıkan isyandır.
- Ögretmen Asteğmen Kubilay ve iki bekçi Menemen’de isyancılar tarafından öldürülmüştür.
- Devlet isyanı kısa sürede bastırmıştır.
BİLGİ: TBMM’ye karşı çıkarılan isyanları bastırmak için 18 Eylül 1920’de kurulan İstiklal Mahkemeleri; rejim karşıtı isyan olarak görülen Şeyh Sait İsyanına karışanları cezalandırmak amacıyla yeniden işlerlik kazanmıştır.
