Askeri Darbenin Gerekçeleri

Siyasi Çalkantılar

12 Eylül 1980 askeri darbesinin nedenleri arasında ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin birçok tur ardından Cumhurbaşkanı’nı seçememesi ve darbe liderlerinin şeriat amaçlı bir düzen getirme girişimi olarak nitelediği Kudüs Mitingi gösterilmiştir.

Ekonomik Bunalımlar

Dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel’in “70 sente muhtacız” sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz sıkıntısı ve işsizlik ülkede bunalımlara yol açmıştır.

Siyasal ve toplumsal şiddet olayları

Sağ – sol gerginliği bireysel ve kitlesel siyasi cinayetlere neden olmuş, Emniyet Teşkilatı bile ikiye bölünmüştür. Darbe öncesinde siyasi cinayetlerin sayısı günden güne artmıştır.

1982 Anayasası Özellikleri

Türk Anayasaları içinde hem madde sayısı hem de içeriği bakımından en uzun anayasadır.
1961 Anayasasına göre daha katıdır.
Yürütmeyi güçlendirmiştir.
Tek meclis sistemini benimsemiştir.

1961 – 1982 Anayasalarının Değerlendirilmesi

1961 Anayasası hak ve özgürlükler açısından önceliği kişiye vermiş, buna karşılık, 82 Anayasası önceliği kişiye değil devlete vermiştir.
1982 Anayasası 61 Anayasasına göre, daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir.
1961 döneminde sadece Demokrat Parti kapatıldığı halde 1982 döneminde bütün siyasi partiler kapatılmıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nin yapılmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) üye olması
B) Ekonomik büyümenin hız kazanması
C) Demokrat Parti iktidarının baskıcı yönetim anlayışı
D) NATO üyeliğinden çıkılması
E) Çok partili hayata geçilmesi

Çözüm:
1950’den sonra iktidarda olan Demokrat Parti, özellikle 1957 sonrası basına, muhalefete ve üniversitelere yönelik baskı politikaları uygulamıştır. Bu, özellikle genç subaylar arasında tepkilere neden olmuş ve askerî müdahaleyi meşrulaştırmak için gerekçe olarak sunulmuştur.

Cevap: C

---

2. 12 Mart 1971 Muhtırası’na zemin hazırlayan en önemli gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demokrat Parti’nin seçim zaferi
B) Türkiye’nin Avrupa Konseyi üyeliği
C) Siyasi istikrarsızlık ve sağ-sol çatışmalarının artması
D) Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı’nı düzenlemesi
E) Yeni anayasa yapımı çalışmaları

Çözüm:
1960’ların sonlarına doğru Türkiye’de siyasi kutuplaşma artmış, sokak olayları, grevler ve öğrenci hareketleri yoğunlaşmıştır. Bu ortamda 12 Mart 1971’de verilen muhtıra, askerin siyasete müdahalesini meşrulaştırmak için “anarşi ve kargaşa” gerekçesiyle yapılmıştır.

Cevap: C

---

3. Aşağıdakilerden hangisi 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’nin gerekçelerinden biri değildir?

A) Artan siyasi terör ve kutuplaşmalar
B) Meclisin cumhurbaşkanı seçememesi
C) Ekonomik kriz ve enflasyonun yükselmesi
D) Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam üyelik kazanması
E) Hükümetlerin istikrarsız yapısı

Çözüm:
12 Eylül Darbesi’nin gerekçeleri arasında siyasi, ekonomik ve toplumsal krizler yer almaktadır. Ancak Avrupa Birliği üyeliği bu dönemde söz konusu bile değildi.

Cevap: D

---

4. 12 Eylül 1980 Darbesi sonrası kurulan Milli Güvenlik Konseyi, aşağıdakilerden hangisini ilk olarak gerçekleştirmiştir?

A) Türkiye’nin NATO’dan çıkarılması
B) Tüm siyasi partilerin kapatılması
C) Ekonomik reformların yürürlüğe konması
D) Anayasayı değiştirme kararı alınması
E) Seçimlerin hemen yapılması

Çözüm:
12 Eylül Darbesi sonrası ilk uygulamalardan biri, mevcut siyasi partilerin tamamının kapatılması ve liderlerinin tutuklanması olmuştur. Bu, siyaseti askıya almanın en belirgin adımıydı.

Cevap: B

---

5. Aşağıdakilerden hangisi 27 Mayıs 1960 Darbesi sonrasında oluşturulan 1961 Anayasası’nın bir özelliğidir?

A) Yürütme organının tek elde toplanması
B) Siyasal partilerin yasaklanması
C) Temel hak ve özgürlüklerin genişletilmesi
D) Tek meclisli yasama sistemine geçilmesi
E) Anayasa Mahkemesi’nin kaldırılması

Çözüm:
1961 Anayasası, darbe sonrası hazırlanmasına rağmen özgürlükçü ve demokratik yönüyle dikkat çeker. İlk kez Anayasa Mahkemesi kurulmuş, bireysel hak ve özgürlükler genişletilmiştir.

Cevap: C

---

6. 12 Eylül 1980 Darbesi’nin ardından hazırlanan 1982 Anayasası’nın en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yargı bağımsızlığının güçlendirilmesi
B) Yasama-yürütme dengesinin artırılması
C) Yürütmenin güçlendirilmesi ve hakların sınırlandırılması
D) Üniversitelere özerklik verilmesi
E) Siyasi partilerin çoğulculuğunun teşviki

Çözüm:
1982 Anayasası, 1980 askeri darbesinin ardından hazırlanmış ve yürütmeyi güçlendirirken bireysel hak ve özgürlükleri sınırlandırmıştır. Bu anayasa, devlet otoritesini öne çıkaran bir yapıya sahiptir.

Cevap: C