Ya hep ya hiç prensibi

• Organizmayı etkileyen iç ve dış değişikliklere uyarı ya da uyaran adı verilir. Örneğin çevreden gelen ışık, ses, koku gibi etmenler ile vücudumuzun iç ortamından gelen acıkma gibi etmenler birer uyarandır.
• Uyaranların canlıda oluşturduğu etkiye uyartı denir.
• Uyartının sinir hücrelerinde oluşturduğu elektriksel ve kimyasal değişimlere de impuls denir.
• Bir sinir hücresinde impuls oluşabilmesi için gereken en küçük uyarı şiddetine eşik değer denir.
• Sinir hücresi eşik değer ve üzerindeki uyarılara tepki verir ama eşik değerin altındaki uyarılara tepki vermez.
• Bir sinir teli eşik değerdeki bir uyarıya maksimum tepkiyi verir. Bu yüzden uyarı şiddeti eşik değerin üstünde de olsa yine aynı tepkiyi verir.
• Bir sinir teli eşik değer ve üzerindeki uyarılara aynı tepkiyi verir ama eşik değerin altındaki uyarılara hiç tepki vermez. Buna ya hep ya hiç yasası denir.
• Çok sayıda sinir telinden oluşan sinir demetinde ya hep ya hiç kuralı geçerli değildir. Çünkü sinir tellerinin eşik değerleri farklı olabilir. Örneğin 3 sinir telinden oluşan bir sinir demetine 10 şiddetinde uyarı verildiğinde sadece 1. sinirin uyarıldığını varsayalım, uyarı şiddeti 11 olursa hem 1 hem de 2. sinirin uyarıldığını düşünelim, uyarı şiddeti 12 olursa 1, 2 ve 3. sinir uyarılır. Yani sinir demetinde uyarı şiddeti arttırıldığında uyarılan sinir sayısı arttığı için tepkide artar. Bu yüzden sinir telinde ya hep ya hiç kuralı geçerlidir ama sinir demetinde geçerli değildir.

Çözümlü Test Soruları

1. “Ya hep ya hiç” prensibi aşağıdaki olaylardan hangisi için geçerlidir?
A) Kas kasılmasının şiddeti
B) Nöronlarda aksiyon potansiyeli oluşumu
C) Enzim aktivitesinin substrat konsantrasyonuna bağlı değişimi
D) Hormon salgılanma miktarı

Çözüm:
“Ya hep ya hiç” prensibi, nöronlarda uyartının eşik değeri aştığında tam aksiyon potansiyeli oluşması, aşılmadığında ise hiç oluşmaması durumudur. Doğru cevap B‘dir.

---

2. Bir nöron için eşik değer -55 mV’dir. Bu nörona uygulanan -60 mV ve -50 mV uyartılar için ne söylenebilir?
A) Her ikisinde de aksiyon potansiyeli oluşur
B) -60 mV’de oluşmaz, -50 mV’de tam oluşur
C) Her ikisinde de aksiyon potansiyeli oluşmaz
D) -60 mV’de kısmi, -50 mV’de tam oluşur

Çözüm:
Eşik değer (-55 mV) aşılmadığında (-60 mV) aksiyon potansiyeli oluşmaz; aşıldığında (-50 mV) ise tam oluşur. Doğru cevap B‘dir.

---

3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi “ya hep ya hiç” prensibini doğru açıklar?
A) Uyartı şiddeti arttıkça aksiyon potansiyelinin genliği de artar
B) Aksiyon potansiyeli ya tam oluşur ya da hiç oluşmaz
C) Nöronlar arası iletim hızı uyartı şiddetine bağlıdır
D) Dinlenme potansiyeli sırasında iyon geçişleri durur

Çözüm:
Prensibe göre aksiyon potansiyeli ya tam oluşur (eşik aşıldığında) ya da hiç oluşmaz (eşik altı uyartıda). Genlik değişmez. Doğru cevap B‘dir.

---

4. Bir nöronun aksiyon potansiyeli oluşturması için gereken minimum uyartı şiddetine ne denir?
A) Refrakter periyot
B) Eşik değer
C) Polarizasyon
D) Repolarizasyon

Çözüm:
Eşik değer, aksiyon potansiyeli başlatmak için gereken minimum uyartı şiddetidir. Doğru cevap B‘dir.

---

5. “Ya hep ya hiç” prensibi ile ilgili hangisi yanlıştır?
A) Aksiyon potansiyelinin genliği sabittir
B) Miyelinli nöronlarda iletim hızı artar ancak prensip değişmez
C) Eşik üstü uyartıların şiddeti arttıkça aksiyon potansiyeli frekansı artar
D) Eşik altı uyartılar kümülatif etkiyle aksiyon potansiyeli oluşturabilir

Çözüm:
Eşik altı uyartılar kümülatif etkiyle eşiğe ulaşırsa aksiyon potansiyeli oluşturabilir (D doğru). Prensibe göre aksiyon potansiyeli genliği değişmez (A doğru), ancak frekansı uyartı şiddetiyle artar (C doğru). Yanlış ifade yok gibi görünse de soru kökü “hangisi yanlıştır” dediği için en az doğru olan D seçeneği (çünkü kümülatif etki istisnai bir durumdur).