“Ünsüz değişimi” olarak da adlandırılır.
“p, ç, t, k” ünsüzlerinden biri ile biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir çekim veya yapım eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “p, ç, t,k” ünsüzleri “b, c, d, g, ğ” ünsüzlerinden birine dönüşmesine ünsüz yumuşaması denir.
Dikkat edilirse ünsüz yumuşaması genellikle iki ünlü arasında kalan ünsüzlerde olur.
“Aç” ve “ak” sözcükleri çekim eki alırken yumuşamaz fakat yapım eki alırken yumuşar. Aç—ım : açım (yumuşama yok), aç—ık- : açık- (yumuşama var); yüzümüzün ak-ı : yüzümüzün akı (yumuşama yok), ak—ar- : ağar-(yumuşama var)…
Şiirde ahenge önem veren bir şairdir. k > g
Bıçağın Ucu, Attila İlhan’ın romanıdır. ç > c
Bana bir yudum su ver uzaktan geldim. t> d
Kitabı ayrıntılı bir şekilde inceledi. p > b
Çocuk sonunda kabuğunu kırdı. k > ğ
Yalnızlık, gittiğin yoldan gelir. k > ğ
Saçlarım yıllarım yorgunluğundan ağardı. k > ğ
Öğrenciler, bugünkü derse gecikti. ? > 0
Giden şanlı akıncı ne gün döner yurduna? t> d
Okuduğu kitaptan parçalar okudu bize. k > ğ
Sessizliğin şarkısıydı adeta şiiri. k > ğ
Baktığım her yerde sen duruyorsun. k > ğ
Geçidi geçmek için çok uğraştı. t > d
Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık
“p,ç,t,k” ünsüzlerinden biri ile biten bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir çekim veya yapım eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “p,ç,t,k” ünsüzleri “b,c,d,g,ğ”ye dönüşmez, buna “ünsüz yumuşamasına aykırılık” denir.
Özel isimlerde, tek heceli sözcüklerde, yabancı kökenli sözcüklerde ve bazı Türkçe sözcüklerde yumuşama olmaz.
a) Özel isimlerde söyleyişte olur fakat yazıda olmaz. Özel isimlerde söyleyişte olan yumuşama yazıya aktarılırsa yazım yanlışı olur: Mehmed’e (Yanlış) > Mehmet’e (Doğru)…
b) Tek heceli sözcükler, ek aldığında genellikle yumuşama olmaz: iç-inde > içinde…
c) Yabancı kökenli sözcüklerde yumuşama olmaz: edebiyat-ı > edebiyatı. ..
d) Bazı Türkçe sözcüklerde de yumuşama olmaz: yapıt—ı > yapıtı…
