Yeryüzünde toprak oluşumunda beş temel faktör etkili olmaktadır. Bunlar; iklim, ana kaya, yer şekilleri, canlılar ve bitki örtüsü, zamandır.
İklim Etkisi
Toprak oluşumunda en önemli faktör iklimdir. Çünkü sıcaklık ve yağış koşulları, kayaçların fiziksel ve kimyasal yolla ayrışmasını etkiler. Nemli bölgelerde kimyasal çözünme etkili olur ve toprak oluşumu hızlıdır. Buna karşılık soğuk ve kurak bölgelerde fiziksel çözülme etkili olur ve toprak oluşumu daha yavaştır. Yağışın fazla olduğu bölgelerde toprakta yıkanma fazla olduğu için, topraklar kireç ve tuz mineralleri yönüyle fakirdir. Buna karşılık kurak ve yarı kurak bölge topraklarında yıkanma az olduğu için, topraktaki kireç ve tuz oranı fazladır.
Toprağın rengini koyulaştıran ve verimini artıran organik maddelere humus denir. Humus, bölgelerin iklim özelliklerine bağlıdır. Kurak bölgelerde bitki örtüsünün fakir olmasından dolayı toprak humus yönüyle fakirdir. Buna karşılık nemli bölgelerdeki topraklar humus yönüyle zengindir. Ancak, yağışın çok fazla olduğu bölgelerde, topraktaki humusun bir kısmı yıkanma sonucu daha alt katlara taşındığı için, topraktaki humus azalmaktadır.
Ana Kayanın Etkisi
Toprak oluşumu, öncelikle ana kayanın çözülmesiyle başlar. Kayaçların ufalanmaya karşı dirençleri toprak oluşumunun hızını etkiler. Kayaçların kolay ufalanması toprak oluşumunu hızlandırır. Bunun yanı sıra kayacın bileşimi, toprak özelliklerinin oluşmasında belirleyici etkiye sahiptir. Kireçli, killi, milli ya da kumlu topraklar, ufalanan ana kaya içindeki minerallere bağlı olarak oluşmaktadır.
Yer şekillerinin Etkisi
Yer şekillerinin eğim, yükselti ve bakı özellikleri toprak oluşumunu etkiler. Yükseltinin artması sıcaklığın azalmasına neden olurken, belli bir yükseltiye kadar yağış artar. Bu durum bir yamaç boyunca farklı tipte toprakların oluşmasına neden olur.
Eğimin fazla olduğu yerlerde oluşan topraklar, dış kuvvetlerin ve yer çekiminin etkisiyle aşağı kesimlere taşınır. Bu nedenle eğimli yamaçlarda bitki örtüsü yoksa topraklar tutunamaz ve sürüklenirler. Genel olarak yamaçların üst kısımlarındaki toprak tabakası ince ve toprak taneleri büyüktür. Yamaçlarda eğimin azaldığı yerlerdeki toprak tabakası daha kalın ve toprak taneleri daha incedir.
Bakı, dağların kuzeye ve güneye bakan yamaçlarında, sıcaklık ve nemlilik özelliklerinin farklılık göstermesine neden olur. Bu durum toprak türlerinde de farklılığa neden olur.
Canlıların ve Bitki örtüsünün Etkisi
Toprak ya da toprağı oluşturacak materyal içinde bulunan canlılar (mikroorganizmalar, tarla fareleri, köstebekler, çeşitli bitkiler, mantarlar vs.) toprağın ayrışmasına, havalandırılmasına, yüzeydeki suların toprak içine sızmasına yardımcı olur.
Toprağın verimini artıran humus canlı kalıntılarının ayrışmasıyla oluşur. Bitki örtüsü; özellikle eğimli sahalardaki toprakları tutması, toprağa organik madde vererek besin maddesini artırması ve salgıladığı asitlerle ana kayanın ayrışmasını hızlandırması açısından son derece önemlidir. Bu açıdan bitki örtüsünün bulunduğu sahalarda iyi gelişmiş topraklar bulunur.
Zamanın Etkisi
Toprağın oluşabilmesi için uzun bir zamana ihtiyaç vardır. Ana kayanın ufalanması ve ayrışması, canlıların bunlar üzerine yerleşmesi, organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi belli bir süreye bağlı olarak gerçekleşir. Örneğin 1 cm kalınlığında tarım toprağının oluşabilmesi için, bazen yüzlerce yıllık bir zaman gerekebilmektedir.
