SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir. Bu sözcükler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Her sözcüğün eş anlamlısı yoktur.
Not: Eş anlamlı sözcüklerin birbirlerinin yerini tutmadığı kullanımlar da olabilir. Cümledeki anlama dikkat etmemiz gerek. “Benim sadık yarim kara topraktır” cümlesindeki “kara” sözcüğünün yerine “siyah” sözcüğü getirilemez.
Yakın Anlamlı Sözcükler
Birbirlerinin yerini tam olarak tutmayan, bu yüzden eş anlamlı kabul edilmeyen ama aralarında anlam ilişkisi bulunan sözcüklerdir.
Not: Yakın anlamlı sözcükler birbirine çok yakın anlamları karşılar ama eş anlamlı değillerdir. Bu yüzden birbirlerinin yerine kullanılamazlar. “Türkçe testindeki soruların hepsine doğru cevap vermiş.” Bu cümledeki altı çizili sözcüğün yakın anlamlısı “dürüst” sözcüğüdür. Ancak bu cümlede “doğru” sözcüğünün yerine “dürüst” sözcüğü kullanılamaz.
Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
Anlam olarak birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir. Her sözcüğün karşıt anlamlısı yoktur.
Not: Bir sözcüğün zıt anlamıyla olumsuz anlamı birbirinden farklıdır. Zıt anlam, olumsuz anlam değildir. ”Açmak” sözcüğünün olumsuzu “açmamak”sözcüğüdür. Zıt anlamlısı ise “kapatmak”sözcüğüdür. “Gelmek” sözcüğünün olumsuzu “gelmemek” sözcüğüdür. Zıt anlamlısı ise “gitmek”sözcüğüdür.
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerdir.
Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
Anlamca geniş kapsamlı olan sözcüklere “genel anlamlı“, anlamca dar kapsamlı olan sözcüklere ise “özel anlamlı” sözcük denir.
Öğretmen, insan yetiştirir. (Bütün öğretmenleri karşıladığı için genel anlamlıdır.)
Öğretmenim bize geldi. (Tek öğretmeni karşıladığı için özel anlamlıdır.)
Taşıtların içinde en hızlısı uçaktır. (Aynı cümle içinde de genelden özele veya özelden genele sıralama yapılabilir. Bu cümlede altı çizili sözcüklerle genelden özele sıralama yapılmıştır.)
Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler
Beş duyu organımızın herhangi biriyle algılayabildiğimiz sözcüklere “somut anlamlı“, beş duyu organımızın herhangi biriyle algılayamadığımız sözcüklere “soyut anlamlı” sözcük denir.
Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler
Varlıkların sayılabilen, ölçülebilen özelliklerini anlatan sözcükler “nicel anlamlı“; sayılamayan, ölçülemeyen özelliklerini anlatan sözcükler “nitel anlamlıdır.
İnsanlar burada dar odalara sıkışıp kalmışlar. (Nicel anlamlı)
Okumadığı için dar görüşlü bir adamdı. (Nitel anlamlı)
Sırtında ağır bir çantayı zar zor taşıyor (Nicel anlamlı)
Çevresindekilere ağır sözler söyledi (Nitel anlamlı)
