REDOKS (YÜKSELTGENME-İNDİRGENME TEPKİMELERİ)
Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi:
Değerlik Bulma:
Atomik ve moleküler haldeki elementlerin değerliği sıfırdır.
Alkali metaller kararlı bileşiklerinde daima 1+ değerlik alırlar.
Toprak alkali metaller kararlı bileşiklerinde daima 2+ değerlik alırlar.
Toprak metallerinden AI kararlı bileşiklerinde 3+, B grubu elementlerinden Ag elementi yalnız 1+, Zn elementi ise yalnız 2+ değerlik alır.
Halojenlerden F daima 1—, diğerleri (Cl, Br, I) ise 1— ile 7+ arasında değişen değerlikler alırlar.
Hidrojen ametallerle yaptığı bileşiklerde 1+, metallerle yaptığı bileşiklerde ise 1- değerlik alır.
Oksijen, oksitlerde 2—, peroksitlerde 1—, süperoksitlerde —1/2 yükseltgenme basamağına sahiptir.
1A ya da 2A elementlerinin O2‘li formülleri peroksittir. 1A daki elementlerin XO2 şeklindeki bileşikleri ise süperoksittir.
Tek atomlu iyonlarda değerlik iyon yüküne eşittir.
Bileşiklerde yükler toplamı sıfırdır.
Çok atomlu anyon ve katyonlarda elementlerin yükleri toplamı anyonunun veya katyonunun yüküne eşittir.
Bir tepkimenin redoks tepkimesi olup olmadığını belirlemek için tepkimedeki elementlerin karşılıklı yükseltgenme basamaklarına bakılır. En az bir elementin değerliğinin değişmesi tepkimeyi redoks yapar.
Nötr Madde Tepkimelerinin Denkleştirilmesi (İyonsuz Tepkimeler):
Redoks tepkimeleri elektron alışverişine dayalı tepkimelerdir.
Tepkimelerin denkleştirilmesinde aşağıdaki sıralama takip edilebilir.
1) Tepkime denklemindeki bütün elementlerin değerlikleri bulunur.
2) Değerliği değişen, yani yükseltgenen ve indirgenen elementler belirlenir.
3) Alınan ve verilen elektron sayıları belirlenir.
4) Yükseltgenme ve indirgenmede elektron sayıları uygun katsayılar kullanılarak eşitlenir.
5) Kullanılan katsayılar denklemde değerliği değişen elementlerin ya da bu elementlerin bulunduğu formüllerin önüne yazılır.
6) Diğer elementlerin katsayıları atom sayıları dikkate alınarak belirlenir.
7) Diğer elementlerin denkleştirilmesinde sırasıyla metal atomları, ametal atomları, hidrojen ve oksijen elementlerinin denkleştirilmesi sağlanır.
Redoks Tepkimelerinin İyonik Ortamda Denkleştirilmesi:
Asidik Onamda:
1) Elementlerin değerlikleri bulunarak yükseltgenen ve indirgenen elektron sayıları belirlenir.
2) Alınan ve verilen elektron sayıları çaprazlanarak eşitlenir.
3) Kullanılan sayılar değerliği değişen elementlerin veya değerliği değişen elementlerin bulunduğu maddelerin önüne katsayı olarak yazılır.
4) Tepkimede karşılıklı elektriksel yük dengesi kontrol edilir.
5) Yük denkliği yoksa uygun yere (girenlere ya da ürünlere) yeterli sayıda H+ iyonu ilavesi yapılır.
6) H ve O sayıları kontrol edilir. Eşitlik yoksa uygun yere (girenlere ya da ürünlere) H2O ilavesi yapılır.
Bazik Ortamda:
1) Elementlerin değerlikleri bulunarak yükseltgenen ve indirgenen elektron sayıları belirlenir.
2) Alınan ve verilen elektron sayıları çaprazlanarak eşitlenir.
3) Kullanılan sayılar değerliği değişen elementlerin veya değerliği değişen elementlerin bulunduğu maddelerin önüne katsayısı olarak yazılır.
4) Tepkimede karşılıklı elektriksel yük dengesi kontrol edilir.
5) Yük denkliği yoksa uygun yere (girenlere ya da ürünlere) yeterli sayıda OH– iyonu ilavesi yapılır.
6) H ve O eşitliği kontrol edilir. Eşitlik yoksa uygun yere (girenlere ya da ürünlere) H2O ilavesi yapılır.
