II. OMURİLİK
Omurilik; omurganın içinde omurilik soğanından başlayıp vücut boyunca uzanan ve ortasında boydan boya bir kanal içeren merkezî sinir sistemine ait bir yapıdır.
Omuriliğin Yapısı
Dışta ak madde, içte boz madde bulunur. Omurilikte ön boynuz (ventral kök), arka boynuz (dorsal kök) ve yan boynuz bulunur. Ön boynuzda hareket sinirleri (motor), arka boynuzda duyu sinirleri, yan boynuzda ise otonom sinir sistemine ait sinir merkezleri bulunur.
Omuriliğin sağ ve sol tarafından 31 çift sinir çıkar. Çıkan bu sinirler omurilik soğanından çapraz olarak geçtiklerinde beynin sol tarafı, vücudun sağ tarafındaki organları; sağ tarafı ise vücudun sol tarafındaki organları kontrol eder.
Omurilik enine kesiti aşağıdaki şemada gösterilmiştir.
Refleks yayı : Refleks; herhangi bir uyartının alınması ve hiçbir yorum yapılmadan bir hareketle cevap verilmesi şeklinde gerçekleşen fizyolojik tepkilerdir. Bu olayı idare eden refleks yayı, uyarının alındığı nokta ile uyartıya cevap verilen nokta arasında kalan yapılardan oluşur.
Uyaran —> Duyu organındaki reseptör hücre (almaç) —> Duyu nöronu —> Dorsal (arka) kök —> Ara nöron —> Ventral (ön) kök —> Motor nöron —> Tepki organı (efektör organ)
Omurilik beyine gelen ve beyinden çıkan impulsları iletmenin dışında refleks merkezî olarak da çalışır.
Refleks hareketleri üç çeşittir :
1. Kalıtsal refleks : İnsanlarda doğuştan gelen bazı ortak refleksler vardır. Bunlara kalıtsal refleksler denir.
Örneğin; yeni doğmuş bebeğin emme refleksi veya gözünü kırpma refleksi. Diz kapağına vurulduğunda bacağın öne doğru fırlaması, eline iğne batınca elini çekme hareketi.
2. Şartlı refleks : Bir uyarının sürekli tekrarlanması ile elde edilen reflekslere ise şartlı refleks denir.
Örneğin; Rus bilgini Pavlov, defalarca köpeğine et vermeden önce zil çalmıştır. Bir süre sonra et verilmediği hâlde köpeğin salyasının zil sesine bağlı olarak aktığını gözlemlemiştir.
3. Alışkanlıklar : Beyin çok sık aralıklarla yaptığı ve öğrendiği davranışları omuriliğe yükler.
Örneğin; dans etmek, araba kullanmak, bisiklet sürmek, sigara içmek, yürümek.
Örnek Soru:
İnsanın etkiye karşı gösterdiği istemsiz tepkilere refleks denir. Refleksleri düzenleyen merkezler orta beyin, omurilik soğanı ve omurilikte bulunur.
Aşağıdaki reflekslerden hangisi, omurilik tarafından düzenlenir?
A) Ağızdaki besinin çiğnenmesi
B) Çiğnenmiş besinin yutulması
C) Işıklı ortamda göz bebeğinin daralması
D) Korktuğu hayvanı gören insanın durması
E) Kabus gören insanın kalp atışının hızlanması
