Yer kabuğundaki kayaçların ayrışmaya uğramasıyla oluşan, içinde çeşitli mineraller, canlı organizmalar, organik maddeler, hava ve su bulunan örtüye toprak denir. Toprak oluşumu, yer kabuğunun ana malzemesi olan kayaçların ufalanması ve ayrışmasıyla başlar. Toprak oluşumunu daha iyi anlayabilmek için öncelikle kayaçların ayrışmasını bilmek gerekir.
Kayaçların Ayrışması
Kayaçların ayrışması genel olarak iki şekilde olur.
Fiziksel (Mekanik) Çözülme:
Kayaçların kimyasal yapıları değişmeden, yalnızca fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olaylarına fiziksel çözülme denir. Genel olarak günlük sıcaklık farkının fazla olduğu yerlerde görülen bu çözülme türü kurak ve yarı kurak iklimlerde etkilidir.
Çöller, fiziksel çözülmenin en fazla görüldüğü yerlerdir. Gündüz aşırı derecede ısınarak genleşen taşlar, gece havanın soğuması ile büzülür ve çatlayarak parçalanır.
Fiziksel çözülmenin bir başka şekli de, taşların arasına giren suyun, soğuk havalarda donarak taşları parçalamasıdır. Özellikle karasal iklimde ve kutba yakın bölgelerde bu tür fiziksel çözülmeler görülür.
Bilgi: Bitki kökleri, kayaçların arasındaki çatlaklara girip çatlakları genişletir ve kayaçların ufalanmasına katkıda bulunur. Bitkiler, ürettikleri salgı sayesinde taşları çözebilme özelliğine de sahiptir. Toprak içinde yaşayan canlıların da taşların ayrıştırılmasında etkisi vardır. Bu tür çözülmeye de biyolojik çözülme denir.
Kimyasal Çözünme:
Suyun ve içindeki çözücü maddelerin etkisiyle, kayaçları oluşturan minerallerin çözünerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucundaki çözünme olayıdır. Sıcaklığın yüksek ve yağışın bol olduğu alanlarda yaygındır. Özellikle Ekvatoral iklim bölgesinde yaygın olarak görülür. Kimyasal çözünme toprak oluşumundaki en önemli etkenlerdendir.
