• Tarihte Türk adını ilk defa resmi devlet ismi olarak kullanan I. Kök Türk Devleti, Bumin Kağan tarafından Avar hakimiyetine son verilerek Ötüken’de kurulmuştur (552).
• Bumin Kağan, İl Kağan unvanıyla ülkeyi doğu ve batı şeklinde iki idari birime ayırmış, batı bölümünü yönetmekle kardeşi İstemi Yabgu’yu görevlendirmiştir. Bu uygulama ile ülke yönetiminin kolaylaştırılması amaçlanmıştır.
• İstemi Yabgu, İpek Yolu’nu denetimi altında tutan Ak Hunlara karşı Sasaniler ile iş birliği yapmış, Ak Hun Devleti’ne son vererek topraklarını Sasanilerle paylaşmıştır (557). İpek Yolu üzerinde hakimiyet mücadelesi yüzünden Sasanilerle arası açılınca Bizans ile ittifak kurmuştur.
• Mukan Kağan zamanında Kök Türk Devleti dünyanın en güçlü devletlerinden biri haline gelmiştir. Mukan Kağan Kore’den Karadeniz’e kadar uzanan sahada yaşayan bütün Töles ve diğer Türk boylarını, kuzeyde Kırgız Türklerini ve yabancı kavimleri devlete bağlamıştır.
• Mukan Kağan’dan sonra kardeşi Taspar Kağan (Ta-Po) devletin başına geçmiştir. Bu dönemde Kök Türkler güç kaybetmeye başlamıştır.
• Doğuda Tapo Kağan’ın, batıda İstemi Yabgu’nun ölümlerinden sonra çıkan taht kavgaları I. Kök Türk Devleti’nin zayıflamasına neden olmuştur. Devletin batı tarafını babası İstemi’den sonra idare etmeye başlayan Tardu, meydana gelen anlaşmazlıklardan yararlanarak Batı Kök Türk Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmesiyle I. Kök Türk Devleti, Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrılmıştır (582).
• Doğu Kök Türk Devleti 630, Batı Kök Türk Devleti ise 659’da Çin hakimiyetine girmiştir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

1. Soru: I. Kök Türk Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümdarı kimdir?

A) Bumin Kağan B) Mukan Kağan C) İstemi Yabgu D) Bilge Kağan E) Kutluk Kağan

Doğru Cevap: A) Bumin Kağan Çözüm: I. Kök Türk Devleti, 552 yılında Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Bumin Kağan, Avarlara isyan ederek kendi devletini kurmuş ve Kağan unvanını almıştır.

---

2. Soru: I. Kök Türk Devleti, İpek Yolu üzerinde denetim sağlamak amacıyla aşağıdaki devletlerden hangisiyle ittifak yapmıştır?

A) Çin B) Sasani İmparatorluğu C) Bizans İmparatorluğu D) Akhunlar E) Avarlar

Doğru Cevap: B) Sasani İmparatorluğu Çözüm: I. Kök Türk Devleti, İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirmek için önce Akhunlar‘ı ortadan kaldırmak amacıyla Sasani İmparatorluğu ile ittifak yapmıştır. Akhunların yıkılmasından sonra ise Sasani İmparatorluğu ile anlaşmazlık yaşayarak bu kez Bizans İmparatorluğu ile ittifak kurmuştur. Ancak ilk ittifak Sasani İmparatorluğu ile olmuştur.

---

3. Soru: I. Kök Türk Devleti’nin en parlak dönemi hangi hükümdar zamanında yaşanmıştır?

A) Bumin Kağan B) İstemi Yabgu C) Mukan Kağan D) Taspar Kağan E) Bilge Kağan

Doğru Cevap: C) Mukan Kağan Çözüm: I. Kök Türk Devleti, Mukan Kağan döneminde en geniş sınırlarına ulaşmış ve askeri, siyasi açıdan en parlak dönemini yaşamıştır.

---

4. Soru: Kök Türklerde devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılan anlayışa ne ad verilir?

A) İkili Teşkilat B) Kut Anlayışı C) Kurultay D) Toy E) Orun

Doğru Cevap: B) Kut Anlayışı Çözüm: Eski Türk devletlerinde, hükümdara Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılan yönetme yetkisine Kut Anlayışı denir. Bu anlayış, hükümdarın ve ailesinin meşruiyetini sağlardı.

---

5. Soru: I. Kök Türk Devleti’nin doğu ve batı olarak ikiye ayrılarak yönetilmesine ne ad verilir?

A) Federatif Yapı B) İkili Teşkilat C) Boylar Federasyonu D) Konfederasyon E) Feodal Yapı

Doğru Cevap: B) İkili Teşkilat Çözüm: Türk devletlerinde ülkenin genellikle doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılarak yönetilmesine İkili Teşkilat adı verilir. Doğuyu Kağan, Batıyı ise Kağan’ın kardeşi veya yakın bir akrabası (Yabgu) yönetirdi.

---

6. Soru: I. Kök Türk Devleti’nin yıkılışında aşağıdaki faktörlerden hangisi etkili olmamıştır?

A) Çin entrikaları B) İç isyanlar C) Taht kavgaları D) İpek Yolu üzerindeki kontrolün kaybedilmesi E) Maniheizm dininin yaygınlaşması

Doğru Cevap: E) Maniheizm dininin yaygınlaşması Çözüm: Maniheizm dininin yaygınlaşması I. Kök Türk Devleti’nin değil, daha sonraki Uygur Devleti’nin yerleşik hayata geçişi ve savaşçı özelliklerini kaybetmesi gibi süreçlerini etkilemiştir. I. Kök Türk Devleti’nin yıkılışında Çin entrikaları, iç isyanlar, taht kavgaları ve İpek Yolu üzerindeki hakimiyet mücadeleleri etkili olmuştur.