ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Çevre kirliliğine; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, radyoaktif kirlilik ve gürültü kirliliği örnek olarak verilebilir.
HAVA KİRLİLİĞİ
- Hava kirliliği; canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen atmosferdeki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır.
- Hava kirliliği, kaynaklarına göre üçe ayrılabilir. Bunlar ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği, motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliği ve sanayiden kaynaklanan hava kirliliğidir.
- Asit yağmurlarının oluşması, ozon tabakasının incelmesi ve ozon kirliği, küresel ısınma gibi sorunlar hava kirliliği sonucu ortaya çıkar.
- Asit yağmurları pH derecesi 5,6’dan daha düşük olan yağmur, kar ya da sis için kullanılan bir terimdir. Petrol, kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtların yakılmasıyla atmosfere kükürtdioksit ve azotoksit gazları yayılır. Bu gazların su buharıyla tepkimeye girmesi sonucu kuvvetli asitler (sülfürik asit, nitrik asit) oluşur ve bunlar da yağmur ya da kar halinde yeryüzüne iner. Asit yağmurları bitkilerin ölümüne, akarsuların kirlenmesine ve tarihi binaların zarar görmesine neden olur.
- » Ozon tabakası güneşten gelen ve canlıları olumsuz yönde etkileyen mor ötesi ışınlarını emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Ozon tabakası başta kloroflorokarbonlar (CFC) olmak üzere bazı kimyasal maddelerin etkisiyle incelmektedir. Bunun sonucunda güneşin zararlı ışınları yeryüzüne ulaşarak cilt kanseri gibi hastalıklara neden olmaktadır.
- Güneş ışığında fotokimyasal tepkimeye giren egzoz gazları, kirli havadan oluşan duman bulutları içinde ozon ve azotdioksit oluşturur. Böylece atmosferin yeryüzüne yakın alt kısımlarında bir ozon kirliliği ortaya çıkar. Ozon kirliliği; gözleri, burnu, boğazı tahrip eder ve solunum sistemine zarar verir.
- Küresel ısınma dünya atmosferi ve okyanuslarda ortalama sıcaklığın artışı şeklinde tanımlanabilir. Bu konuda daha geniş bilgi küresel iklim değişikliği başlığı altında verilecektir.
SU KİRLİLİĞİ
- Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin suyun niteliğini bozacak miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır.
- Su kaynağında bulunan canlıların ve oksijenin etkisiyle kirleticiler zararsız hale dönüştürülebilir. Bu olaya “otobiyolojik temizlenme” adı verilir.
- Çiftliklerden akan lağım suyu, gübre gibi atıklar özellikle azot ve fosforun tatlı sulara (göl, akarsu, nehir) taşınmasına yol açar. Bunun sonucu olarak su bitkileri ve alglerin çoğalması hızlanır ve sayıları artar. Bu ekolojik sürece ötrofikasyon adı verilir. Ötrofikasyon sonucu sular yeşil ve bulanık bir hal alır, kıyılarda algler birikir, sudaki oksijen azalır.
TOPRAK KİRLİLİĞİ
- Toprak kirliliği; katı, sıvı, radyoaktif atık ve diğer kirleticiler tarafından toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bozulmasıdır.
- Toprak kirliliğine sebep olan en önemli etkenler; egzoz gazları, tarımsal mücadele ilaçları, endüstri atıkları, kimyasal gübreler, evsel atıklar, radyoaktif atıklar ve asit yağmurlarıdır. Ayrıca ormanların tahrip edilmesi ya da yakılarak tarla açılması, tarım topraklarının hatalı işlenmesi, mera ve çayırların bilinçsiz kullanımı gibi nedenlerle oluşan erozyon da toprak kirliliğine neden olur.
RADYOAKTİF KİRLİLİK
- Radyoaktif element denilen bazı elementlerin atom çekirdeği parçalanarak çevreye alfa, beta ve gama ışınlarını yayar. Duyu organları ile algılayamadığımız bu zararlı ışınlara radyasyon denir.
- Radyasyon kaynakları doğal ve yapay olmak üzere iki gruba ayrılabilir.
- Doğal radyasyon kaynakları; uzay ve güneşten gelen kozmik ışınlar ile yerkabuğunda bulunan uranyum, toryum gibi radyoizotoplardır. İnsan vücudundaki radyoaktif elementler de bu grupta yer alır.
- Yapay radyasyon kaynakları; tıbbi amaçla kullanılan X ışını cihazları, bazı tüketim malları (televizyon, bilgisayar, cep telefonu vb.), nükleer santraller ve radyoaktif serpintilerdir.
- Radyasyon canlılarda gen mutasyonlarına, kansere, sakat doğumlara ve doku hasarlarına neden olabilir.
GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ
- İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere gürültü kirliliği veya ses kirliliği denir.
- Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin gereksiz yere korna çalmaları, endüstrinin yoğun olduğu bölgelerden çıkan gürültüler ve seyyar satıcıların yüksek sesle bağırması gelir.
- Ses kirliliğinin insanlar üzerindeki etkilerini; fiziksel, fizyolojik, psikolojik ve performans etkileri şeklinde sıralayabiliriz.
Çevre Kirliliğini Önlemek İçin Alınacak Tedbirler
- Fosil yakıt kullanımının yerine enerji kaynağı olarak güneş enerjisi, rüzgar enerjisi ve jeotermal enerji kaynaklarına önem verilmelidir.
- Yeşil alanlar artırılmalı ve ormanların tahribatı önlenmelidir.
- Sanayi tesisleri yerleşim alanlarının dışına kurulmalı ve sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılmalıdır.
- Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı ve araçların egzoz borularında katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır.
- Ozon tabakasına zarar veren gazların kullanımı azaltılmalı ya da alternatifi üretilmelidir.
- Zararlıları öldürmek amacıyla kullanılan kimyasal maddeler (pestisitler) dikkatli kullanılmalı veya kimyasal mücadele yerine biyolojik mücadele ön plana çıkartılmalıdır.
- Organik tarım yaygınlaştırılmalıdır.
- Ambalajlar, plastik yerine cam ve karton gibi yeniden kullanılabilir maddelerden yapılmalıdır.
- Nükleer enerji bilinçli şekilde kullanılmalıdır.
- Verimli tarım topraklarında yerleşim ve sanayi alanları kurulmamalıdır.
- Atıklar azaltılmalı ve geri dönüşüme katkıda bulunulmalıdır.
