Farklı nedenlerden dolayı kişi veya toplulukların sürekli ya da geçici olarak yer değiştirmesi olayına göç denir. Göçler, bir yerin nüfus özelliklerinin değişimine etki eden önemli unsurlardandır.
Göç, insanlığın var olduğu günden bugüne yapılan nüfus hareketidir. Örneğin, ilk insanlar besin ihtiyaçlarını karşılamak için ya av hayvanlarının peşinden giderek ya da bitkilerin zengin olduğu bölge arayışında olmaları nedeniyle sürekli göç etmişlerdir.
Göçler kalış süresine göre, geçici göç ve sürekli göç olmak üzere ikiye ayrılır. İnsanların bulundukları yerleri bırakarak sürekli kalmak için başka yerlere taşınmasına sürekli göç denir. İnsanların geçici bir süre için yerleştiği alandan ayrılmasına geçici göç denir. Tarım ve inşaat işlerinde çalışmak için yapılan mevsimlik göçler ile turizm amaçlı yapılan göçler geçici göçlere örnektir.
Göçlerden ülke sınırları içinde gerçekleşenlere iç göç denir. İç göçler hem sürekli hem de geçici olabilir. İç göçler, ülke içindeki kırsal ve kentsel yerleşmelerin nüfus miktarının ve nüfusun yapısal özelliklerinin değişmesinde etkilidir. Kırsal kesimlerden kentlere doğru olan göçler, genellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülür. Kentlerden kentlere ve kentlerden kırsal kesimlere olan göçler ise gelişmiş ülkelerde daha çok görülmektedir.
Ülkeler ve kıtalar arasında gerçekleşen göçlere dış göç denir. Dış göçler de hem sürekli hem de geçici olabilir. Dış göçler, ülkelerin ya da kıtaların nüfuslarının artmasında veya azalmasında etkilidir. Önceleri çoğunlukla yakın mesafelere doğru olan göçler, ulaşım sistemlerinin gelişmesiyle uzak mesafelere doğru artış göstermiştir.
GÖÇLERİN NEDENLERİ
Yaşanılan yerdeki olumsuzluklar itici faktörler, gidilmesi düşünülen yerdeki olumlu ve cazip durumlar ise çekici faktörler olarak göçlerin nedenlerini oluşturur. Göçe neden olan çok sayıda etken olmakla birlikte, bunlar doğal nedenler, ekonomik nedenler, siyasi nedenler ve sosyal nedenler olarak dört ana grupta toplanabilir.
Doğal Nedenler
İtici Faktörler
- Doğal afetler (deprem, heyelan, kuraklık, erozyon, volkanik patlama, çığ, sel ve taşkın vs.)
- Olumsuz iklim koşulları
- Olumsuz yer şekilleri koşulları
- Salgın hastalıklar
- Küresel iklim değişimleri
- Su kaynaklarının yetersizliği
Çekici Faktörler
- Verimli tarım alanları
- Ilıman iklim koşulları
- Zengin su kaynakları
- Geniş düzlükler
Doğal Nedenli Göçlere Örnekler
- Aral Gölü’nün küresel ısınma, kuraklık, aşırı su kullanımı gibi nedenlerle küçülmesi ve bunun sonucunda bölgede yaşayan halkın göç etmesi
- 1994 yılında Kırgızistan’da yaşanan toprak kayması nedeniyle 200 binin üzerinde insanın göç etmesi
- Günümüzden 20 bin yıl önce başlayan buzul döneminde, sıcaklığın daha yüksek olduğu alçak enlemlere göçlerin olması. Bu dönemde Asya’dan Bering Boğazı yoluyla Amerika Kıtası’na göçlerin olduğu tahmin edilmektedir.
- 2004 yılında Endonezya kıyılarında etkili olan tsunami felaketi sonucunda binlerce insanın bölgeden göç etmesi
- 4. yüzyılda, artan kuraklığın etkisiyle toprakların verimsizleşmesi ve su kaynaklarının azalması nedeniyle Türklerin Orta Asya’dan göç etmesi
Bilgi: 4. yüzyılda, Türklerin Orta Asya’dan başlayan göçleri çeşitli yönlere doğru olmuştur. Bunlardan batıya doğru olan göçler Doğu Avrupa’daki kavimleri de göçe zorlamıştır. Doğudan gelen göç baskısından kaçan bu kavimler, daha batıya doğru hareket ederek Avrupa Kıtası’na yayılmıştır. Birçok kavmin yer değiştirmesine yol açan bu zincirleme göç hareketlerine Kavimler Göçü denir.
Ekonomik Nedenler
İtici Faktörler
- Geçim sıkıntısı
- İşsizlik
- Gelir dağılımındaki dengesizlikler
- Ekonomik istikrarsızlık
- Doğal kaynakların yetersizliği
- Tarımda makineleşme
Çekici Faktörler
- Geliri yüksek ekonomik faaliyetler (sanayi, ticaret, turizm, hizmet vs.)
- Kişi başına düşen gelir seviyesinin yüksek olması
Ekonomik Nedenli Göçlere Örnekler
- Topraklarının miras yoluyla bölünmesi ve nüfusu besleyememesinden dolayı kırsal kesimden kentlere göçlerin olması
- 1960’lı yıllardan sonra, iş gücü sıkıntısı çeken Batı Avrupa ülkelerine işsizlik sorununun olduğu Afrika ülkeleri ,Türkiye, Yunanistan, Portekiz gibi ülkelerden işçi göçlerinin olması
- Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere olan beyin göçleri
Bilgi: Bir ülkede, bilim, teknik, sanat ve sporun gelişmesine katkıda bulunabilecek kişilerin daha iyi bir ücret, daha iyi bir çalışma ortamı olanakları nedeniyle gelişmiş ülkelere göç etmesine beyin göçü denir. Geçmişte siyasi nedenlerle gerçekleşen beyin göçleri günümüzde büyük oranda ekonomik nedenlerle gerçekleşmektedir. Beyin göçleri özellikle 1960’lı yıllardan sonra hız kazanmıştır. Önceleri doktor, mühendis ve bilim adamları göç ederken, günümüzde buna sporcu ve sanatçılar da eklenmiştir. Bu durum, beyin göçü veren ülkeler için büyük bir kayıptır. Çünkü, sınırlı kaynaklarla yetiştirdiği insanları kaybeden az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınması zorlaşır. Ülkeler arasındaki gelişmişlik farkının artmasına neden olur. Dünya’da en çok beyin göçü alan ülkelerin başında ABD, Kanada, Avustralya, Almanya ve Fransa gelmektedir. En çok beyin göçü veren ülkelerin başında ise; Hindistan, Pakistan, Çin, Filipinler, Cezayir ve Nijerya gibi geri kalmış ülkeler gelir.
Siyasal Nedenler
İtici Faktörler
- Savaşlar ve iç karışıklıklar
- Nüfus mübadeleleri
- Dini ve etnik baskılar
- Sınır değişiklikleri
- Yeni kıtaların keşifleri
- Yeni devletlerin kurulması
- Sınır dışı edilme
Çekici Faktörler
- İstikrarlı demokratik yönetim
- Özgür yaşama olanakları
Siyasal Nedenli Göçlere Örnekler
- Lozan Antlaşması’nda, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan nüfus mübadelesi ve sözleşmesi gereğince, Türkiye’deki Rum nüfusun Yunanistan’a, Yunanistan’daki Türk nüfusun Türkiye’ye göç etmesi
- 16. yüzyılların başlarında Orta Afrika’dan milyonlarca zencinin, yeni keşfedilen Amerika Kıtası’na köle olarak getirilmesi
- 1947 yılında Hindistan ve Pakistan’ın birbirinden ayrılması sonucunda, iki ülke arasında Hinduların Hindistan’a ve Müslümanların Pakistan’a göç etmesi
- 1948 yılında İsrail Devleti’nin kurulması ile Dünya’nın çeşitli yerlerinde yaşayan Yahudilerin İsrail’e göç etmesi
- II. Dünya Savaşı’nda yaklaşık 15 milyon kişinin Avrupa’yı terk etmesi
- Suriye’deki iç karışıklıklar nedeniyle çok sayıda mültecinin, başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelere sığınması
Bilgi: Savaş, iç karışıklık, ihtilal gibi siyasi olayların etkisiyle zulüm gören ya da göreceği endişesiyle başka ülkelere kaçarak sığınan kişilere sığınmacı ya da mülteci denir.
Sosyal Nedenler
İtici Faktörler
- Dini inançların gereği bazı ibadetleri yerine getirme ihtiyacı
- Eğitim ve sağlık koşullarının yetersizliği
- Gezip, görme, dinlenme ve eğlenme ihtiyacı
- Hızlı nüfus artışı
Çekici Faktörler
- Gelişmiş her türlü sosyal olanağın olması
- Turizm açısından cazip doğal ve kültürel değerlerin bulunması
Sosyal Nedenli Göçlere Örnekler
- Coğrafi Keşifler sonrasında Avupalıların özgürce yaşamak, yeni fırsatlardan yararlanmak ve maceraya atılmak gibi nedenlerle yeni keşfedilen kıtalara göç etmesi
- Eğitim ve sağlık hizmetlerinden daha fazla yararlanmak için, bu hizmetlerin gelişmiş olduğu ülke ya da yerleşim merkezlerine göç edilmesi
- Dinlenme, eğlenme, yeni yerleri gezip görme gibi nedenlerle belli bir süreliğine göç edilmesi
GÖÇLERİN SONUÇLARI
Göç; ekonomik, sosyal ve çevresel sonuçları olan bir olgudur. Göçlerin sonuçları, göç alan ve göç veren mekânlara göre ayrı ayrı değerlendirilir. Bununla birlikte göçlerin sonuçları, sunduğu fırsatlar yönüyle olumlu ve ortaya çıkardığı sorunlar nedeniyle olumsuz olarak da değerlendirilmektedir.
Göç Alan Yerlerdeki Sonuçları
- Nüfus miktarı ve kentleşme oranları artar.
- Kentlere yapılan kamu ve özel sektör yatırımları artar.
- Yoğun göç alan yerleşim merkezlerinde, gecekondu semtleri artarak plansız kent yapısı ortaya çıkar.
- Önceleri şehir dışında kurulmuş sanayi kuruluşları, mezarlıklar ve askeri birlikler yoğun göçlerin etkisiyle şehir içinde kalır.
- Başta trafik yoğunluğu olmak üzere çeşitli ulaşım sorunları yaşanır.
- Ormanlık alanların tahrip edilerek yerleşime açılması, yeşil alanların azalmasına neden olur.
- Konut ve arazilerin ekonomik değeri artar.
- Eğitim, sağlık ve diğer sosyal hizmetler yetersiz kalır.
- Belediye hizmetlerinde aksamalar yaşanır.
- Çevre kirliliği artar.
- Kültürel çeşitlilik artar.
- Göç edenler arasında uyum sorunları, çatışmalar ve gerilimler ortaya çıkar.
- İşverenler açısından, uzun iş saati ve düşük ücretle işçi çalıştırma olanağı artar.
Göç Veren Yerlerdeki Sonuçları
- Nüfus miktarı azalır.
- Kamu ve özel sektör yatırımları azalır.
- Yollar ve diğer altı yapı unsurları bakımsızlaşır.
- Tarlalar ekilmez, otlaklar boş bırakılır.
- Tarım ve hayvancılıktaki üretim azalır.
- Talebin azalması nedeniyle eğitim ve sağlık kuruluşları kapanır.
- Bakımsızlaşan yapılar zamanla yıkılır.
Bilgi: Göçlerin sonuçları, iç ve dış göçler açısından da değerlendirilebilir.
İç Göçlerin Sonuçları
- Nüfusun ülke geneline dağılımındaki dengesizliği artar.
- İç göçlere katılan kişiler genellikle erkek olduğundan, göç alan ve göç veren yerlerdeki nüfusun cinsiyete göre dağılımında dengesizlikler ortaya çıkar.
Dış Göçlerin Sonuçları
- Ülkelerin nüfusu değişir.
- Genelde 30 yaşın altındaki nüfus göç ettiği için, göç alan ülkelerin yaş ortalaması düşer.
- Göç gönderen ülkelerin, göç edilen ülkedeki vatandaşları vasıtasıyla döviz girdisi artar.
- Ülkeler arasındaki ekonomik ve kültürel ilişkiler gelişir.
- Göç gönderen ülkelerin işsizlik oranlarında düşüşler olur.
- Göç edilen ülkelerde uyum sorunları, kültürel çatışmalar yaşanır.
