Fiillerin nesnelerine ve öznelerine göre gösterdiği özelliklere “çatı” denir.
Çatı Özelliğinin Aranması
Çatı özelliği sadece yüklemi ”fiil”olan cümlelerde aranır. Yüklemi ”isim” veya “isim soylu olan” cümlelerde çatı özelliği aranmaz.
Bir cümlenin isim cümlesi olup olmadığı anlamak için yüklemini “ -sız” eki, “değil” veya “yok” sözcüklerinden biriyle olumsuz yapınız; olumsuz yapabiliyorsanız isim, me” veya “-mez” eklerinden biriyle ile olumsuz yapılabilirse fiil cümlesidir.
I. Sait Faik, önemli bir yazardır. (yazar değildir)
II. Sait Faik, güzel öyküler yazardı. (yazmazdı)
Görüldüğü gibi I. cümle isim cümlesi, II. cümle fiil cümlesidir. I. cümlede çatı özelliği aranmaz, II. cümlede ise aranır.
”Var” sözcüğü cümledeki kullanımına göre “isim” de “fiil” de olabilir. “Var” sözcüğü “yok” sözcüğü karşıtı ise isim
değilse ve iş, oluş, hareket bildiriyorsa fiil olur. “var” sözcüğünün “isim” olduğu cümlelerde çatı özelliği aranmaz. “fiil” olduğu cümlelerde çatı özelliği aranır.
Aşağıda yer alan cümlelerde çatı özelliği aranabilen Örnekler verilmiştir.
Şiir, duyguları en güzel şekilde ifade eder.
Şiir, dönemden döneme farklılık gösterir.
Şiir, gerçekleri bir ayna gibi yansıtmaz.
Sait Faik, İstanbul’u konu alan hikâyeler yazardı.
Nurullah Ataç, denemeyle birlikte eleştiri de yazardı.
Ömer Seyfettin, olaya bağlı hikâyeler yazardı.
Ahmet Haşim, şiirin dışında deneme de yazardı.
Gülü seven dikenine katlanır.
Alet işler, el övünür.
Terzi kendi söküğünü dikemez.
Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde çatı özellikleri aranmaz?
A) Dün eve iki kez uğradığını söyledi.
B) Senin, bu işi de yarım bırakacağım belliydi.
C) Uçağa binerken telefonunu kapatmıştı.
D) Bence onun ne demek istediği anlaşılmadı.
E) Diktiğim elbiseyi denemek için bugün yine gelecekti.
Çözüm: B seçeneğinin yüklemi olan “belliydi” yüklemi isim olduğu için cümlede çatı özelliği aranmaz. A’da “söyledi”, C’de “kapatmıştı”, D’de ”anlaşılmadı”, E’de “gelecekti” yüklemleri fiil olduğu için cümlede çatı özelliği aranır. Cevap B seçeneğidir.
