Ekonomik Faaliyetlerin Sınıflandırılması
İnsanların hayatlarını sürdürmek için çeşitli faaliyetler yapmak durumundadır. Geçmişten günümüze geçim sağlamak için farklı faaliyetler ortaya çıkmıştır. İlk insanlar göçebe – yarı göçebe dönemlerinde toplayıcılık ile geçimini sağlarken daha sonra bir mekâna, toprağa yerleşmesiyle tarım, hayvancılık faaliyetleri yapmaya başladı. Elde ettiği ünlerin fazlalaşması ile ticaret doğdu. Nüfus arttı ve yeni iş kolları örneğin; zanaatkarlık, balıkçılık, taş işçiliği, çanak, çömlek, dokumacılık vs. ekonomik faaliyetlere eklenen geçim durumları oldu. Daha sonraları ilk bankacılık ve ulaşım, güvenlik, eğitim, idari hizmetler ortaya çıktı. Sanayi Devrimi’yle imalat sanayi, iletişim yakın yıllarda turizm faaliyetleri doğdu. Biz bu ekonomik faaliyetleri niteliğine göre günümüzde birincil, ikincil, üçüncül, dördüncül ve beşincil faaliyetler diye sınıflandırıyoruz.
Ekonomik faaliyet türlerinin oranlarına göre ülkelerin gelişmişlik durumları sorgulanmaktadır. Burada birincil ikincil ve üçüncül faaliyetler belirleyici olmaktadır. Örneğin; bir bölge veya ülkede tarım ağırlıklı (birincil faaliyet) bir faaliyet söz konusu ise az gelişmiş veya gelişmemiş bir bölge veya ülke olduğu sonucuna varılır. Sanayi (ikincil faaliyet) ve hizmet (üçüncül faaliyet) oranı arttıkça gelişme düzeyi artar.
Gelişmekte olan ülkelerde tarımda çalışanların payı azalmakta, hizmet ve sanayinin payı artmaktadır. Genel olarak gelişmiş ülkelerde çalışan nüfusun %10’undan azı birincil faaliyet alanlarında, %25 – 35 arası ikincil faaliyet alanlarında, %50’den fazlası üçüncül faaliyet grubunda çalışmaktadır.
Ekonomik Faaliyetlerinin Sınıflandırılması
Birincil Faaliyet
Bu etkinlikler doğrudan doğruya doğa üzerinden yürütülen tarım, hayvancılık, balıkçılık, ormancılık ve maden çıkarımı gibi faaliyet grubudur. Günümüzde teknolojinin gelişmesi insan gücüne ihtiyacı azalttığından birincil faaliyetlerde çalışan nüfus oranı gelişmişlik düzeyi arttıkça azalmaktadır.
İkincil Faaliyet
Tarımsal, hayvansal, madensel ham maddelerin işlenerek yeni ürünlere dönüştürüldüğü faaliyetlerdir. Bu faaliyetler ev, atölye veya fabrika türü sanayilerde gerçekleştirilir. Makine, kimya, metalürji, cam, seramik, orman ürünleri (kâğıt mobilya vs.) optik, elektronik, ilaç, beyaz eşya gibi üretiminde çalışanlar ikincil faaliyette yer alırlar.
Üçüncül Faaliyet
Birincil, ikincil veya diğer faaliyetlerde çalışanlar için belirli hizmet faaliyetleri vardır. Eğitim, sağlık, ulaşım, ticaret. turizm, bankacılık, sigortacılık, pazarlama, güvenlik işlerinde çalışanlar üçüncül faaliyette yer alırlar. Günümüzde en gelişmiş sektördür. Gelişmiş ülkelerde üçüncül ve ikincil faaliyetlerde çalışan oranı yüksektir.
Dördüncül Faaliyet
Yazılım – donanım hizmetleri, online hizmetler, çağrı merkezleri, reklam yayıncılığı, grafik – web tasarım hizmetleri, ağ (server) işletmenliği, AR-GE hizmetleri, bilişim teknoloji merkezleri, bilimsel (üniversite) araştırma yapanlar dördüncül faaliyet grubundadır. Bu faaliyetlerde çalışanlar “beyaz yakalılar” olarak da tanımlanırlar.
Beşincil Faaliyet
Genel olarak bilimsel çalışma ve üretim temelli organizasyonlarda en üstte bulunan karar verme yetkisine sahip kamu – özel sektör yöneticileri ile icra kurulu başkanları (CEO), ülke üst düzey yöneticileri (bakan, başbakan, merkez bankası başkanı, devlet başkanı) beşincil faaliyet grubundadır.
Not: Çalışan nüfus içinde dördüncül ve beşincil faaliyetlerin oranı çok az olduğundan faaliyet alanlarında payı pek gösterilmez.
ÖZET
Geçmişten günümüze ekonomik faaliyetler nasıl gelişti?
İnsanlar yaşamını sürdürmek, beslenmek, barınmak için çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Genel olarak geçimini sağlamak için yaptığı faaliyetler ekonomik faaliyetler olarak adlandırılır. Geçmişten günümüze değin insanın yaptığı ekonomik faaliyetler oldukça değişmiş, çeşitlenmiş ve gelişme göstermiştir. Tarihî süreç içinde insanın yaptığı faaliyetleri gözden geçirirsek önemli şu noktaları görürüz.
Paleolitik (Kaba Taş Çağı – MÖ 600 bin – 10 bin) Çağ‘da insanlar avcılık ve toplayıcılık yaparak yaşarlardı. Bitkilerin yetişme ve olgunlaşma dönemlerine göre göç ederler, hayvanları avlamaya çalışırlardı. Çevresinde buldukları taş, toprak, ağaç malzemelerden aletler ve eşyalar yaparak yaşamını sürdürürlerdi.
Mezolitik (Orta Taş Çağı MÖ 10 bin – 8 bin) Çağ‘da bitki ve hayvan türlerinin sayısı daha da artmış buzul sonrası dönem olduğundan yaşam alanı genişlemiştir. Avcılık ve toplayıcılığın devam ettiği bu dönemde insanlar bitki tohumlarını keşfetmiş ve ilk tarım denemelerini yapmıştır. Bu amaçla sulak alanları yumuşak toprakları seçmiştir. İlk olarak köpek evcilleştirilmiştir.
Neolitik (Yeni Taş Çağı MÖ 8000 – 5500) Çağ‘da insanlar tarımsal üretime başlamış koyun, at gibi hayvanları evcilleştirmiştir. İnsanın ilk olarak yerleşik hayata geçtiği bu dönemde belli bir meskende yaşaması hayatını kökünden değiştirmiştir. Ölüm oranları azalmaya başlamış, üretim kavramı ve değişim ortaya çıkmıştır. İnsan günlük hayatta kullandığı eşyaları kap, kacak yapımı zanaatkarlığı doğurmuş böylece tarımcılarla zanaatkarlar arasında ilk ticaret (takas) ortaya çıkmıştır. İlk köyler bu dönemde kurulmuştur.
Kalkolitik (Maden Çağı MÖ 5500 – 3000) Çağ‘da insan ilk kez madenleri işlemeye başlamıştır. Madenlerden ilk olarak bakırın işlenmesi daha sonra tunç ve demirin işlenmesiyle tarım aletleri ve metal eşyalar yapılmıştır. Madencilik diye bir ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa eklenmiştir. Köyler büyüyerek ilk kentleri ortaya çıkarmıştır. Kent, iş bölümü demektir. Yönelim, güvenlik, din adamlığı vs. hizmet sektörünü doğurmuştur. İlk
devletler kurulmuştur. Meslek grupları belirginleşmiştir. İlk devletlerin kent devletleri şeklinde olması aralarındaki ticareti artırdı. İlk kara yolu, deniz yolu ticaretleri yapılmaya başlandı. Demirin silah yapımında kullanılmasıyla devletlerin hâkim olduğu sahalar genişledi ve imparatorluklar kuruldu.
İlk Çağ’da (MÖ 3500 – MS 495) takas şeklindeki ticaret altın, gümüş ve paranın kullanılmasıyla daha da gelişti. İlk bankacılık faaliyeti ürünlerin pazar yerleri tarım borsası anlamındaki ticari faaliyetleri ortaya çıkardı.
Orta Çağ’da (495 – 1453) verimli topraklara ve otlaklara sahip olmak zenginlik idi. Ayrıca dünyada İpek ve Baharat yolları sayesinde kıtalar arasındaki ticaret gelişti. Coğrafi keşiflerle ticaretin boyutu büyüdü. Sömürgecilik, burjuvazi Avrupa’da Rönesansı ortaya çıkardı. Sanayi Devrimi ve Bilim Çağı ile ekonomik faaliyetler yeni bir boyut kazandı.
