EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
Atatürk, yeni Türkiye Devleti’nde uygulanması gereken ekonomi politikasının hazırlanması için bir kurul oluşturmuştu. Ülkenin mali kalkınmasının sağlanması için Türkiye İktisat Kongresini toplamıştır.
İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat – 4 Mart 1923)
- Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması sonucu siyasi bağımsızlık sağlanınca sıra ekonomik bağımsızlığı sağlamaya gelmiştir. Bu iki olgu zaten birbirini tamamlayıcı nitelikteydi. Mustafa Kemal; “Siyasi zaferlerin kalıcı olabilmesi, ekonomik zaferlere bağlıdır.” diyerek ekonomik bağımsızlığın önemini ortaya koymuştur.
- Lozan Görüşmeleri’ne ara verildiği sırada ve henüz Cumhuriyet ilan edilmeden önce ulusal ekonominin temel ilkelerini saptamak ve ekonomik bağımsızlığı sağlamak amacıyla Birinci TBMM tarafından 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır.
- İşçi, tüccar, sanayici ve çiftçilerin katılımı ile 1135 delegenin hazır bulunduğu kongrede alınan Misak-ı İktisadi (Ekonomik And) Kararları ile;
– Ekonomik bağımsızlığın sağlanması
– Yabancı ekonomik kuruluşların millileştirilmesi
– Hammaddesi yurt içinde olan endüstri kollarının kurulması
– Sanayinin teşvik edilmesi ve Milli bankaların kurulması
– Atölye üretiminden fabrika üretimine geçilmesi
– İşçilere sendikal hakların verilmesi
– Gümrük vergilerinin yükseltilmesi
– Demiryolu ulaşımına ağırlık verilmesi
– Tarım araç ve yöntemlerinin iyileştirilmesi gibi hedefler tespit edilmiştir.
Tarım Alanındaki Gelişmeler
Aşar (Öşür) Vergisinin Kaldırılması (17 Şubat 1925)
Amaç
- Köylünün üzerindeki ağır vergiyi kaldırmak
- Tarımsal üretimde artış sağlamaktır.
- Osmanlı Döneminde açılan Ziraat Bankası’nın şube sayısı artırılmıştır.
Köylüye kredi sağlayarak tarımsal üretimi desteklemektir.
Toprak Reformu (1929)
Amaç: Topraksız köylüye toprak vermektir.
Tarım Kredi Kooperatifleri’nin Kurulması (1929)
Amaç: Köylünün ucuz kredi, makine, tohum… ihtiyaçlarını karşılamaktır.
Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün Kurulması (1933)
Amaç: Tarımsal alanda uzman yetiştirmektir.
Ticaret Alanındaki Gelişmeler
- Yabancılara tanınan ve ekonomik bağımsızlığımızı engelleyen kapitülasyonlar Lozan BarışAntlaşması’yla kaldırıldı (24 Temmuz 1923).
- İşverenlere kredi sağlamak ve ticareti geliştirmek amacıyla Türkiye’nin ilk özel bankası olan İş Bankası kuruldu (26 Ağustos 1924). Liberalizm ile ilgilidir. Türk karasularında gemi işletme hakkı, avlanma, deniz filosu kurma, taşımacılık hakları Kabotaj Kanunu ile Türklere verildi (1 Temmuz 1926). Yerli tüccarları korumak ve ülkeye kontrolsüz yabancı mal girişini önlemek için Koruyucu Gümrük Tarifesi Kanunu çıkarıldı (1929).
- Türk parasının değerini korumak, ulusal bankaları desteklemek ve para piyasasını düzenlemek için Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kuruldu (1930). Yabancıların elindeki işletmelerin çoğu devlet tarafından satın alındı.
Sanayi ve Madencilik Alanındaki Gelişmeler
- 1924’te sanayi işletmelerinin finansman ihtiyacını karşılamak ve modernleştirmek için Sanayi ve Maadin (madenler) Bankası kuruldu. 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı.
- Bu kanunla devlet, sanayi ile uğraşacaklara; Ucuz arazi ve bina edinme, nakliye indirimleri ve kazanç vergisinden muafiyet sağlama gibi kolaylıklar tanımıştır. Ancak özel sermaye, teknoloji ve bilgi yetersizliği gibi nedenlerden dolayı bu kanun uygulanamamıştır. Sadece küçük çaplı olarak Uşak’ta ilk şeker fabrikası ve bir dokuma fabrikası kurulmuştur. Liberalizm ile ilgili bir gelişmedir.
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933—1938)
- Ham maddesi Türkiye’de bulunan zirai üretime dayalı sanayi işletmelerinin kurulması için 1931’de hazırlanmaya başlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1933 yılında uygulanmaya konulmuştur.
- Bu planın uygulanabilmesi için yatırımların önemli bir bölümü Sümerbank ve İş Bankası tarafından teşvik edilmiştir.
- Yeni Türk Devleti 1938 yılına kadar Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile büyük yatırımlar yapmıştır.
Buna göre;
Dokuma (tekstil) sanayi alanında:
- Gemlik’te ipek fabrikası,
- Beykoz’da deri fabrikası,
- Kayseri, Ereğli, Nazilli ve Malatya’da pamuk dokuma fabrikaları
- Bursa’da merinos fabrikası açılmış ve böylece tekstil sanayi kurulmuştur.
Demir – çelik sanayi alanında:
- Karabük Demir- Çelik Fabrikası kurulmuştur (1939).
Madencilik:
- 1935’te Maden Teknik Arama Enstitüsü (MTA),
- 1935’te Etibank kurulmuştur.
Temel gıda ve ihtiyaç sanayi alanında:
- Paşabahçe cam fabrikası,
- İzmit’te kâğıt (Selüloz) fabrikası,
- Çok sayıda Şeker fabrikaları
- 1935’te Elektrik İşleri İdaresi kurulmuştur.
* Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı başarı ile uygulanmıştır. Bundan dolayı ikinci ve üçüncü kalkınma planları hazırlanmıştır.
*1938’de uygulamaya konulan II. Beş Yıllık Kalkınma Planı İkinci Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır.
Bayındırlık Alanındaki Gelişmeler
- Yabancıların elindeki bazı şirketler satın alınarak millileştirildi.
- Demir ve kara yolu yapımına önem verildi.
- Deniz yollarını ve deniz taşımacılığını geliştirmek için 1937’de Denizbank kuruldu.
- Çok sayıda okul, hastane gibi kurumlar açıldı.
