Kategoriler: Türk Dili ve Edebiyatı, Tyt Türk Dili ve Edebiyatı

İsim soylu bütün sözcüklerin sonuna gelerek onların yüklem olmalarını sağlayan ya da basit zamanlı filleri birleşik zamanlı fiil yapan eklere “ek fiil” denir.

– Ek fiil “imek” fiilinden ortaya çıkmıştır.

– Ek fiilin dört biçimi vardır:

Ek Fiilleri Bulma

Ek fiilin görevlerini öğrenmeden önce ek fiili bulmayı öğrenelim. Ek fiilleri şu yöntemlerle bulabiliriz:

1. Grup: Hem isme hem de fiile eklenen“-idi”, “-imiş”, “-ise”. Bu ek fiiller sözcüklere eklendiğinde -dı (-tı, -tü), -mış (-miş, -muş), -se (-sa) biçimlerine gelir, bu yüzden kip ekleri (-di’li geçmiş zaman, -miş’li geçmiş zaman, şart kipi) ile karışabilir.

Şöyle ayıracağız: -dı, -mış, -se eklerini sözcükten ayırarak “idi, imiş, ise” biçimine getiririz, cümle içinde mantıklı olursa ek fiil olmazsa kip eki olur bu ekler. Şimdi uygulayalım:

— “Hava karardı.” cümlesinde “-dı” ekini “-idi” biçimine getirelim; “Hava karar idi” cümle mantıksız oldu, bu yüzden “-dı” ek fiil değil, kip ekidir.

— “Her gün oraya giderdi.” cümlesinde “-dı” ekini “-idi” biçimine getirelim; “Her gün oraya gider idi” cümle mantıklı oldu, bu yüzden “-dı” ek fiildir.

2. Grup: “-ım, -sın, —ız, sınız” ekleri isim soylu sözcükleri yüklem yaparsa ek fiil, fiillere gelirse şahıs (kişi) eki olur.

— “Gidiyorum bütün aşklar yüreğimde.” cümlesinde “-um” eki “gitmek” fiiline geldiği için kişi ekidir.

— “Ben bir öğretmenim.” cümlesinde “-im” eki isim olan “öğretmen” sözcüğünü yüklem yaptığı için ek fiildir.

3. Grup: “-dır” eki yüklem görevli isim ve fiillerde ek fiil olur. “Bildirme eki” olarak da adlandırılır.

İsimlere gelen III. tekil şahıs ek fiili olan “-dır / -dir, -tır / -tir” eki bazı durumlarda düşebilir.

– Ben neredeysem yalnızlığın başkenti orasıdır.
– Burada her mevsim bir zafer müjdecisidir.
– Sevgiye giden yol çok güzeldir.

Ek Fiillerin Görevi

Ek fiilin tanımından da anlaşılacağı üzere cümlede iki farklı görevde kullanılabilir.

a) İsimlere ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmak.

– Ek fiil; isimleri, sıfat ve isim tamlamalarını, fiilimsileri, edatları, zamirleri ve sıfatları yüklem yapar.

b) Basit zamanlı fillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapmak

– “idi“, “imiş” ve “ise“ ek fiilleri basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.

– Sadece kip eki alan ve ek fiil almayan fiillere “basit çekimli fiil”, hem kip eki hem de ek fiil alan fiillere “birleşik çekimli fiil” adı verilir.

– Okumuş, sevdim, anladık, biliyoruz, gelecek… fiilleri basit çekimli fiillerdir.

– Okumuştu, sevdiysem, anlasaydık, biliyormuşuz, gelecekti fiilleri birleşik çekimli fiillerdir.

Hikâye Birleşik çekimi (idi)

– Basit çekimli fiillere “-idi” eki getirilerek yapılır.
“Fiil+kip eki+idi” biçiminde yapılır.

– “Sensiz yaşanmaz sanırdım bir tanem.” dizesinde “san-” fiili, “geniş zaman eki“ aldıktan sonra ek fiil “-idi” hikâye ekini almış, “geniş zamanın hikâyesi” olmuştur.

Rivayet Birleşik Çekimi (imiş)

– Basit çekimli eylemlere “-imiş” getirilerek yapılır. “Fiil+kip eki+imiş” biçiminde yapılır.

– “Sevenler ağlarmış.” cümlesinde “ağla-” fiili, “geniş zaman eki” aldıktan sonra ek fiil “-imiş” rivayet ekini almış, “geniş zamanın rivayeti” olmuştur.

Şart Birleşik Çekimi (ise)
– Basit çekimli eylemlere “-ise” getirilerek yapılır.
“Fiil + kip eki + ise” biçiminde yapılır.

– “Yüreğin bende kalırsa yaşayamam.” dizesinde “kal-” eylemi, “geniş zaman eki” aldıktan sonra ek eylem “-ise” şart ekini almış, “geniş zamanın şartı” olmuştur.

“değil” sözcüğü iki durum, iki kavram arasında seçenek bildiriyorsa ek fiilin olumsuzu olmaz, edat ya da bağlaç olur.
– Hafta sonu sinemaya değil tiyatroya gidelim. (Bağlaç)
– Hayatı anlatan kitap değil, hayatın kendisidir. (Ek fiilin olumsuzu)

Dikkat: Ek fiilin olumsuzu isim cümlelerinde “değil” sözcüğüyle yapılır.
– Hangi resmime baksam ben değilim.
– Halay çekilen toprak bu toprak değil.
– Hatta çirkin yaratıldığından bile
– Pek müteessir değildi.

Dikkat: “-dir” ek fiili, bildirme eki olarak adlandırılır. “-dir” eki, basit zamanlı fiillerin sonuna gelir ancak birleşik zamanlı fiil yapmaz. “-dir” eki cümleye olasılık” ya da “kesinlik” anlamı katar.
– Güzelim köyümüze bahar gelmiştir şimdi. (olasılık)
– Kalemleri bırakın, sınav bitmiştir. (kesinlik)



] }


Liselere Giriş Sınavı (LGS)
5 Haziran 2022 Pazar

Temel Yeterlilik Sınavı (TYT)
18 Haziran 2022 Cumartesi

Alan Yeterlilik Sınavı (AYT)
19 Haziran 2022 Pazar