– Cümlenin ögesi bulunurken anlam ve yapıca kalıplaşmış ve kaynaşmış olan sözcük ve söz öbeklerini bir bütün olarak değerlendirmeliyiz. Ögeler bulunurken sıfat ve isim tamlamaları, birleşik fiiller, deyimler bölünmez.
— Senin en güzel yerin kahverengi gözlerindir.
— Böyle ferman etti Cahit!
– Cümlenin ögeleri bulunurken işi kolaylaştırmak için devrik ifadeler kurallı hâle getirilmelidir.
— Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklal!
Kurallı hali; İstiklal (Özne) Hakk’a tapan milletin hakkıdır. (Yüklem)
İsim soylu cümlelerde ve isim cümlelerinde genellikle nesne bulunmaz, yani nesne aranmamalıdır.
— Babamın günlüğü (özne) masadaydı. (yüklem)
Cümlenin ögeleri bulunurken tüm sorular yükleme sorulmalıdır aksi takdirde ögeler yanlış bulunur.
— Tatlı dil (özne), her kapıyı açan bir anahtardır (yüklem).
Yüklem yanlışlıkla “anahtar” ya da “açan” sözcüğü alınırsa ögeler yanlış bulunur. “Neyi açan” diye bir soru sorarsak “her kapıyı” yanıtını alırız, ancak doğru olmaz. Yüklem tamlama olduğu için bölünmemelidir.
Bazı cümlelerde yüklemdeki ek fiil düşer ve yüklemi bulmak zorlaşır. Bu tarz cümlelerde ek fiili biz tamamlarız ve ek fiil neredeyse yüklem oradadır çünkü ek fiilin bir görevi de isim soylu sözcükleri yüklem yapmaktır. Bu ifadeden de
anlaşıldığı üzere bu tarz cümleler genellikle isim cümleleridir.
— “Bu aşkın katili sensin.” cümlesinin öznesi “sensin“ değil, “bu aşkın katili” ifadesidir. Çünkü ek fiil “sensin” sözcüğündedir. Cümleyi şöyle değiştirelim; “Sen bu aşkın katilisin.” o zaman “sen” özne, “bu aşkın katilisin” yüklem olur.
— “Billur bir avize Bursa’da zaman.” dizesinde “avize” sözcüğündeki “-dir” ek fiili düşmüştür. Ek fiili sözcüğe eklersek ögeleri bulmak kolaylaşacaktır: Ek fiil eklendikten sonra “billur bir avizedir” sözü yüklem olur.
Soru cümleleri cevap cümlesine çevrilirse ögeleri bulmak daha kolay olur.
— “Bütün bu sözleri kim söyledi?” cümlesinde soru sözcüğü yerine cevap olarak “Ahmet, 0, öğretmen” sözcüklerinden biri koyup ögeleri bulursak daha kolay olacaktır.
Seslenmeler cümle dışı unsur sayılır, yani cümlenin herhangi bir ögesi olmaz. Bağlaçlar ise genellikle cümle dışı unsurdur.
