Gözlem
Yazarın olayları anlatırken görsel ayrıntılardan yararlanmasıdır.
- İçeriye sarışın, uzun boylu, yeşil gözlü biri girdi.
- Dışarı çıktığımızda hava iyice kararmıştı.
- Babasını görünce gözleri parladı Serra’nın.
- Şehrin doğusunda güzel bir ırmak vardı.
Güven
Çekinme, kuşku ve korku hissetmeden inanma ve bağlanma duygusudur.
Bir kişinin yapabileceğine olan inancı dile getirmektir.
Genç romancının eserlerinin değerinin anlaşılacağından şüphem yok.
Şiirleriyle Türk edebiyatındaki yerini mutlaka alacaktır.
Ön Yargı
Bir kişi veya bir şeyle ilgili olarak peşin hüküm ve yargıda bulunmaktır.
Konu veya olayla ilgili genellikle olumsuz yargılar öne sürülür.
- Göreceksiniz bu yıl sınavda başarısız olacaktır.
- Yazarın bu kitabı pek okunmayacak.
- O, bu işi de yüzüne gözüne bulaştıracaktır.
Gerçekleşmemiş Beklenti
Bir beklentinin istenen yönde gerçekleşmemesi durumudur. Genellikle “zannetmiştim”, “sanıyordum”, “sanmıştım , ummuştum” gibi sözcüklerle bu anlam sağlanır.
- “Sınavda derece yapacağını sanıyordum.” cümlesinde sözü söyleyen kişi karşısındakinin sınavda derece yapmasını bekliyor, ancak karşısındaki kişi derece yapamadığı için beklentisi gerçekleşmemiştir.
- “Dün de kahveye geldiğini zannetmiştim.” cümlesinde sözü söyleyen kişi karşısındakinin kahveye gelmesini beklemiş, ancak karşısındaki kişi kahveye gelmediği için beklentisi gerçekleşmemiştir.
Düşsel Ögeler
Gerçek yaşamda karşılaşamayacağımız ögelerin kullanılmasıdır.
Hayale dayalı unsurlar kullanılır.
Düşsel ögeler, söz sanatlarıyla (benzetme, kişileştirme, abartma…) sağlanır.
Şiirde düşsel ögeler, imge aracılığıyla kullanılır.
- Dağlar omuz omuza yaslanan dağlar
- Sular kararınca paslanan dağlar
- İçmiş gibi geceyi bir yudumda
- Göğün mağrur bakışlı bulutları
Eşitlik — Eşitsizlik
Nesnelerin, eşyaların aynı oranda yani eşit biçimde paylaştırılmasına “eşitlik” denir. “Kardeşçe”, “aynı , eşit biçimde” gibi sözler eşitlik anlamı katar.
Nesnelerin, eşyaların aynı oranda yani eşit biçimde paylaştırılmamasına “eşitsizlik” denir. “Aslan payı”, “en fazla”, “en çok” gibi sözler eşitsizlik anlamı katar.
- Sınıfta en iyi notu ben aldım. (Eşitsizlik)
- Paradan aslan payını o aldı. (Eşitsizlik)
- Yemeği kardeş payı yaptık. (Eşitlik)
- Sınavdan aynı puanı aldık. (Eşitlik)
Karşılaştırma
İki olay, varlık, durum arasındaki bezerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır.
Karşılaştırma anlamı “en, ise, kadar, -den daha, -e oranla, göre, gibi” sözcükleri, “-den” ekiyle sağlanır.
- Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.
- Öğretmen, sınıfın en çok konuşanını öne oturttu.
- Onun kadar titiz biri az bulunur.
- Ölüm ile ayrılığı tartmışlar/ Elli dirhem fazla gelmiş ayrılık
Kesinlik
Bir yargının net olduğunu, bir eylemin net olarak gerçekleştiğini ve gerçekleşeceğini ortaya koyan yargılardır.
- Dünyadaki kuş türlerinin 513’ü sadece Türkiye’de yaşamaktadır.
- Kurumumuzda sigara içmek yasaktır.
Tekdüze (Monoton) Yargılar
Değişmeyen, düzenli ve aynı biçimde tekrarlanan eylemlerdir.
- Sabahtan akşama kadar burada oturur.
- Geceleri kitap okuduktan sonra uyurum.
- Her akşam mutlaka kahveye gidiyor.
Azımsama
Bir şeyin beklendiğinden az olduğu yargısına varmak, az bulma, az görmektir.
- Verdiğin para neye yeter ki!
- Bu odaya bu kadar kişi nasıl sığabiliriz ki?
- Aldığım maaş evin ihtiyaçlarını bile karşılamıyor.
Küçümseme
Değer ve önem vermemek, hor görmek, küçük görmektir.
- Senin yazdığın romandan ne olacak ki!
- Böyle bir şiiri dedem de yazar.
- Birkaç soru çözmeyle sınavı kazanacağını sanıyor.
Kınama
Yapılan bir işin kötü olduğunu belirten biçimde söz söylemek, ayıplamak, dışlamaktır.
- İnsan kardeşine böyle davranır mı?
- Bir evlat babasına böyle yapamaz!
- Çalışma vakti insan böyle boş boş oturur mu?
İkilem
İnsanın iki seçenekten birini seçmede kararsızlık yaşaması durumudur.
- Akşamleyin dışarı mı çıksam, ders mi çalışsam?
- Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık.
- Bilmem söylesem mi, söylemesem mi?
Aşamalı Durum
- Enflasyon son zamanlarda giderek düşüyor.
- Gittikçe artıyor yalnızlığımız.
- Hasta, her geçen gün biraz daha iyileşiyor.
- Zaman geçiyor, ölüm gitgide yaklaşıyor.
Pişmanlık
Yaptığı bir işin veya davranışın olumsuz sonucunu görerek üzülmek.
- Dün oraya keşke gitmeseydim.
- Ona dün akşam boşu boşuna kızdım.
Öykünme
Birinin yaptığı gibi yapmak, birine veya bir şeye benzemeye çalışmak, taklit etmek, özenmek.
Ahmet, abisi ne yapıyorsa aynısını yapıyor.
Kardeşi, ünlü dizi oyuncuları gibi davranıyor.
Karşıt Yargılar
Birbiriyle çelişen, birbirine karşıt yargıların bir arada kullanılmasıdır.
- Zamanı onda yitirdim ben
Yitik zamanlara onda eriştim - Bir yanımız bahar bahçe
Bir yanımız yaprak döker
Saptama (Tespit, Belirleme)
Herhangi bir durumu şüpheye düşürmeyecek şekilde ortaya koymaktır. Bir eser, konu veya düşüncenin anlam ayrıntılarını görünür kılmaktır.
- Orhan Pamuk, romanlarında metinler arasılık yöntemini kullanmıştır.
- Sait Faik, öykülerinde şiirsel ve sanatlı bir dil kullanmıştır.
Alay Etme
Bir kişinin, bir olayın, bir durumun, bir şeyin gülünç, kusurlu yönlerini küçümseyerek eleştirmektir. Alay etme, ironi yoluyla yapılabilir.
- Bildiği bir şey yok ama her konu hakkında fikir yürütüyor.
- Her konuyu bildiği için eleştiriye ihtiyacı yok onun.
Kinaye (Kinayeli Söyleyiş)
Bir cümlede bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek biçimde kullanılmasıdır.
Kinayeli söyleyişte vurgulanmak istenen mecaz anlamdır.
Bazı kinayelerde bir söz, tersi kastedilerek kullanılır. Aslında bu tarizdir.
- O kadar zekiydi ki dört yıllık okulu altı yılda bitirdi.
- Eh, bu hızla gidersek okula belki yarın sabah varırız.
İmgesel Anlatım
TDK Türkçe Sözlük’te “Zihinde tasarlanan ve gerçekleşmesi özlenen şey, hayal, hülya.” şeklinde açıklanmaktadır. Duyularla algıladığımız varlıkların, durumların zihnimizdeki görüntülerine, bunların şiire yansımış biçimine “imge” denir.
Edebî dilin uyandırdığı duygusal her türlü etki, her türlü çarpıcı hayal, çağrıştırdığı her türlü yeni anlam imge olarak adlandırılır.
- Kardır yağan üstümüze geceden,
- Yağmurlu, karanlık bir düşünceden
- Benliğim bir kazan ve aklım kepçe
- Her fikir içimde bir çift kelepçe
