Bir karaktere etki eden alel gen çeşidinin ikiden fazla olmasına çok alellik denir. Bir karakterin kaç çeşit aleli olursa olsun normal durumlarda diploit canlı bu alellerden en fazla ikisine, haploit canlı ise bir tanesine sahip olabilir. Çok alelli kalıtımda, oluşabilecek genotip ve fenotip çeşitliliğinin belirlenebilmesi için, karaktere etki eden genler arasındaki baskınlık ve çekiniklik durumlarının bilinmesi gerekir.
Tavşanlarda Kürk Rengi
Tavşanlarda kürk (post) rengi; dört farklı alel gen tarafından belirlenir. Post rengini belirleyen alel genler; A1(yabani), A2(himalaya), A3(gümüşi) ve A4(albino) şeklindedir. Bütün genler, sıralı olarak baskınlık gösterir (A1 > A2 > A3 > A4).
ABO KAN GRUBU SİSTEMİ
Hem çok alelli kalıtım hem de eş baskınlık gösteren bir karakterdir. A geni, B geni, 0 geni olmak üzere üç ayrı alel genIe kalıtılır. A ve B genleri 0 genine karşı baskın, kendi aralarında ise eş baskındır.
İnsanlar, bu karakterle ilgili 6 ayrı genotip ve 4 ayrı fenotipte (grupta) olurlar. Çünkü, her insan bu alellerden sadece iki tanesini taşıyabilir. Kan gruplarının belirlenmesinde alyuvar zarındaki antijenler etkilidir. Kan plazmasında ise antikor bulunur. A kan grubuna sahip olan insanların alyuvarları üzerinde A antijeni bulunur. B kan grubuna sahip olan insanların alyuvarları üzerinde B antijeni, AB kan grubunda olanlar da ise hem A hem de B antijeni bulunur. 0 kan gruplu olan bireylerin alyuvarları üzerinde A veya B antijeni bulunmaz.
A kan grubuna sahip olan insanların kan plazmasında B antikoru bulunur. B kan grubuna sahip olan insanların plazmasında ise A antikoru vardır. AB kan grubunda olanların kan plazmasında antikor bulunmaz. 0 kan gruplu olan bireylerin kan plazmasında ise hem A hem de B antikoru bulunur.
Örnek:
Çözüm: Kırmızı çiçekli bitkilerin (Kk) çaprazlanması sonucunda beyaz renkli çiçeklerin (kk) oluşması, başlangıçta çaprazlanan bireylerin heterozigot olduğunu ve kırmızı rengin baskın olduğunu ispatlar. Buna göre, ilk çaprazlama sonucunda oluşan bireylerin (F1 dölü); KK, Kk ve kk genotiplerinde olması beklenir. Fakat baskın bireylerin homozigot mu yoksa heterozigot mu olduğunu kesin olarak bilemeyiz. F1 dölünde oluşan kırmızı çiçekli bitkiler; KK veya Kk genotiplerinde olacakları için, ikinci çaprazlamaya alınan bireylerin genotipleri kesin olarak belirlenemez. Cevap A
Rh KAN GRUBU SİSTEMİ
Kan grubunun pozitif (+) veya negatif olma durumunu (-) belirler. Pozitif olmayı sağlayan gen negatif olmayı sağlayan gene baskındır. Rh (+) bireylerin alyuvarlarında Rh proteini sentezlenir, antikor oluşmaz. Rh(-) bireylerin ise alyuvarlarında Rh proteini sentezlenmez, ancak kan serumunda Rh antikoru oluşabilir. Rh (+) olan bireylerin genotipi; RR ya da Rr dir. Rh (-) olanların genotipi ise rr dir.
Normal olarak pozitif pozitife, negatif negatife kan verebilir. Acil durumlarda negatif pozitife de kan verebilir. Ancak pozitif negatife kan veremez. Bu sistemde Rh (-) olan bireylerde doğuştan Rh antikoru yoktur. Bu antikorun üretilebilmesi için kişinin Rh (+) kan alması gerekir.
Rh (-) grubundan bir insana ilk kez Rh (+) kan verilecek olursa kuwetli bir reaksiyon görülmez. Çünkü alıcının kanında hazır halde Rh antikoru yoktur. Fakat o andan itibaren Rh antikoru oluşturularak kanda kalır. İkinci kez Rh (+) kan verilirse önceden oluşan antikorlar Rh antijenlerine sahip alyuvarları çökeltir ve ölüme neden olabilir.
Örnek: AB Rh (+) kan gruplu bir erkek ile B Rh (-) kan gruplu bir kadının aşağıdaki genotiplerden hangisine sahip çocukları olamaz?
A) B Rh (+) B) A Rh (-) C) A Rh (-)
D) AB Rh (-) E) o Rh (+)
Çözüm: AB Rh (+) fenotipli kadın ABRr genotipli, B Rh (-) fenotipli erkek ise B0 rr genotipli olabilir. Bu durumda evliliklerinden Rh (+) veya Rh (-) kan gruplu çocukları olabilir. AB0 sisteminde ise AB, A veya B kan gruplu çocuklar olabilir. Ancak 0 kan gruplu çocuk olamaz. Çünkü 0 kan grubu çekiniktir. Bu nedenle hem annede hem de babada 0 geni olmalıdır. Cevap E
