CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. Hücresel Yapıya Sahip Olma
Bütün canlılar hücreden oluşur. Bazıları tek hücreli (bakteri, amip), bazıları çok hücrelidir (bitki, hayvan v.s). Genel olarak çok hücreli canlılar çıplak gözle görülebilirken tek hücreliler görülmez.
2. Boşaltım
Canlıların, hücre içindeki fazlası zararlı olan maddeleri (su, tuz, amonyak, üre v.s) dışarı atmasına boşaltım denir. Canlılarda boşaltım ortaktır ama boşaltım organı ortak değildir. Çünkü tek hücrelilerde organ yoktur. Azotlu boşaltım ürünleri olan amonyak, üre ve ürik asidin zehirlilik sırası NH3 > Üre > Ürik asit şeklindedir. Su, zehirli maddelerin zehir etkisini azalttığı için en çok suyla atılma sırası da NH3 > üre > ürik asit şeklindedir! Balıklar ve kurbağaların larvası NH3 atar. Kurbağaların ergini ve memeliler üre atar. Kuşlar, sürüngenler ve böcekler ise ürik asit atar.
3. Uyarılma – Hareket
Amip, Öglena, Paramesyum gibi tek hücrelilerde ve hayvanlarda yer değiştirme hareketi görülürken (Aktif hareket), Bitkilerde ise yönelme şeklinde hareket görülür (Pasif hareket).
Temel Kurallar:
- Proteinler azot içeren bileşiklerdir. Yani NH3 proteinlerin solunumda kullanılması sonucu oluşur. Bazı canlılar NH3’ü üreye çevirip atar, bazıları ürik aside çevirip atar.
- Balina, yunus ve fok suda yaşayan memeliler olduğu için üre atarlar. Yani bir canlı hangi sınıflandırma grubundaysa onun özelliklerini taşır.
Fotosentezde ışık enerjisi besinin yapısındaki kimyasal bağlarda depolanır. Solunumda ise besin parçalanarak kimyasal bağlardaki enerji ATP enerjisine dönüştürülür. Yani bütün canlılarda kimyasal bağ enerjisini ATP enerjisine çevirme olayı (solunum) ortaktır.
4. Beslenme
Bütün canlılar inorganik besinleri (su ve mineral) dışarıdan hazır alırken, organik besinleri ise bazıları kendisi üretir (ototrof : üretici), bazıları hazır olarak alır (heterotrof : tüketici).
5. Büyüme
Çok hücreli canlılarda, hücreler bölünerek sayısını arttırır böylece büyüme gerçekleşir. Ancak tek hücrelilerde, hücre bölündüğünde büyüme değil, üreme gerçekleşir. Bu yüzden tek hücreliler, hücrelerine besin alıp depoladıkça hacimsel olarak büyüme gerçekleştirirler. Yani canlılarda büyüme ortaktır ama hücre sayısını arttırarak büyüme ortak değildir.
6. Organizasyon (İş birliği)
Çok hücrelilerde hem hücre içinde hem de organlar arasında bir iş birliği vardır. Tek hücrelilerde ise doku, organ ve sistemler olmadığı için hücre içinde bir iş birliği vardır.
Hücre » Doku » Organ » Sistem » Organizma (canlı)
7. Üreme
Canlıların neslini devam ettirebilmesi için kendisine benzer bireyler oluşturmasıdır. Üreme canlının yaşaması için şart değildir. Bazı canlılarda eşeyli üreme bazılarında eşeysiz üreme görülür.
8. Hücresel Solunum
Enerji verici organik besinlerden ATP sentezlenmesidir. Bazı canlılarda oksijenli solunum görülürken, bazılarında fermantasyonla ATP sentezi görülür. Solunum olayı bütün canlılarda gece gündüz aralıksız olarak gerçekleşir. Çünkü canlı ATP üretmeden yaşayamaz.
9. Metabolizma
Hücre içindeki bütün yapım ve yıkım olaylarıdır. İleriki sayfalarda metabolizma olayının detayları verilmiştir.
10. Adaptasyon ve Mutasyon
Adaptasyon ve mutasyon olayları konunun ilerleyen sayfalarında karşılaştırmalı olarak anlatılmıştır.
11. Protein ve Enzim Sentezi (Üretimi)
Proteinler genetik şifreye göre üretilir. Örneğin, tüketici canlılar dışarıdan hazır aldığı proteinleri sindirerek elde ettiği amino asitlerden, kendi genetik şifrelerine uygun yeni proteinler sentezler. Enzimler de protein yapılıdır. Yani bütün canlılar kendi enzimlerini de kendileri sentezler.
Biyoyorum: Basit organik maddeden kompleks organik madde sentezine, protein sentezi örnek olarak verilebilir. Çünkü amino asit basit yapılı protein ise kompleks yapılıdır. Yani bütün canlılarda basit organik maddeden kompleks organik madde sentezi ortaktır.
Biyoyorum: Bütün canlılar protein sentezler ve yeri geldiğinde bu proteinlerini hücre içinde hidrolize eder. Yani canlılarda dehidrasyon ve hidroliz olayları ortaktır.
Virüsler canlı değildir, sadece canlılara benzer bazı özellikler taşırlar. Yani canlıların ortak özellikleri virüsler için geçerli değildir.
Bütün canlı hücrelerde protein, karbonhidrat ve yağ bulunur. Bütün canlılar kendi yapısına kattıkları protein, karbonhidrat ve yağları sentezleyebilir. Yani canlılarda protein, karbonhidrat ve yağ sentezi ortaktır.
12. Aktif Taşıma ve Difüzyon
Bütün canlıların hücreleri ile dış ortam arasında bir yoğunluk farkı vardır. Bu yoğunluk farkı aktif taşıma ile sağlanır. Çünkü aktif taşıma olayı, küçük maddelerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçişidir (Aktif hareketle karıştırılmamalı). Küçük maddelerin çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama geçişi ise difüzyondur. Difüzyon olayı ATP gerektirmediğinden, hem canlı hem de cansız ortamda gerçekleşebilir. Bütün canlı hücreler dış ortamdan su alır. Suyun difüzyonuna osmoz denir. Yani bütün canlılarda difüzyon da ortaktır.
13. Homeostasi (İç denge)
Bütün canlılar boşaltım atıklarını dışarı atarak iç dengelerini sabit tutmaya çalışır.
14. Hücre Zarı, Sitoplazma, Ribozom, DNA ve RNA Taşıma
Canlılar hücre yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere iki gruba ayrılır. Bakteri, siyanobakteri ve arkeler prokaryot hücreli, diğer bütün canlılar ökaryot hücrelidir. Hem prokaryot hem de ökaryot hücrede hücre zarı, sitoplazma, ribozom, DNA ve RNA ortak olarak bulunur. Prokaryotlarda çekirdek ve zarlı organeller (mitokondri, golgi v.s) bulunmaz.
