Alevilik-Bektaşilikle İlgili Kavramlar
a. Cem ve Cemevi:
Cem toplanmak, bir araya gelmek, anlamlarına gelir. Bazı vesilelerle, dedenin manevi önderliğinde gerçekleştirilen, içerisinde çeşitli duaların okunduğu, semah ayinlerinin yapıldığı törenlere , cem yapılan mekâna ise
cemevi denir. Cem, Allah’a kulluk görevinin yerine getirilmesini sağlar. Cemde gülbenkler, düvaz – imam, deyiş ve nefesler okunur, salavatlar getirilir, tevbeler edilir. Cemevindeki mürşit postunda oturan dede ve babalara azami saygı gösterilir. Abdal Musa cemi, dar cemi, düşkünlükten kaldırma cemi başlıca cemler arasında yer alır.
b. Cem ile İlgili 12 Hizmet:
1. Mürşit (Dede): Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hacı Bektaş Veli’yi temsil eder. Bütün törenleri yönetir.
2. Rehber: Yola girmek isteyenleri hazırlar, yol gösterir, mürşidin yardımcısıdır.
3. Gözcü: Rehberin yardımcısıdır, cemin sakinliğini sağlar.
4. çerağcı (Delilci): Cemevindeki aydınlatma araçlarını yakar.
5. Zakir (Aşık): Cemde tevhit, düvaz, deyiş, mersiye, semah, nevruziye söyler.
6. Süpürgeci (Ferraş): Cemevinin temizliğini yapar.
7. Meydancı: Cemevinde semah yapanları kaldırır. Postları yerine dizer.
8. Niyazcı: Kurbanları tekbir getirerek keser, lokmaları alır ve dağıtımını sağlar.
9. İbrikçi: Mürşidin ve cem erenlerinin abdest almalarını sağlar.
10. Kapıcı: Ceme gelen erenlerin evlerinin güvenliğini sağlar.
11. Peyikçi: Cemi canlara duyurur.
12. Sakacı: Şerbet, saka suyu vb. dağıtımını sağlar.
c. Semah: Aleviler, evrende bulunan her şey döndüğü için Yüce Allah’a duydukları aşk ve sevgiyi döndükleri semahla gösterirler. Allah’ın güzel isimlerinden herhangi birini anarak ilahiler eşliğinde ayakta dönülür.
d. Musahiplik: Hz. Muhammed dönemindeki ensar—muhacir kardeşliğine dayanır. Evli olan iki kişinin aileleriyle birlikte dede huzurunda kurban keserek hayat boyu yol kardeşi olmaya söz vermesidir.
e. Dua ve Gülbenkler: Dualar gülbenk olarak adlandırılır. Gülbenk Allah’a sığınma, ondan af dileme, amacıyla okunur. Genellikle kısa ve ahenkli cümlelerden oluşur. Ahlaki değerlerden günlük yaşama dair hemen her konuda gülbenk vardır. Dua ve gülbenk hem ibadettir hem de diğer ibadetlerin tamamlayıcısıdır.
f. Muharrem Ayı ve Aşure
Hicri takvimde senenin ilk ayı muharremdir. Muharrem, saygı duyulan, yasaklanan, haram kılınan şey vb. anlamlara gelir. Hz. Muhammed (s.a.v.) muharrem ayının dokuz, on ve on birinci günlerinde oruç tutmuş ve bunu ümmetine tavsiye etmiştir. Bu nedenle bu ayda oruç tutulur. Aşure kaynatılıp dağıtılır.
Alevilik-Bektaşilikte de bu ayın ayrı bir önemi vardır. Bu ayda Hz. Hüseyin, bazı aile fertleriyle birlikte Kerbela’da günlerce susuz bırakıldıktan sonra şehit edilmiştir. Bu nedenle muharrem, yas ayı olarak kabul edilir. Muharremin ilk on iki günü oruç tutulur. On üçüncü günde Kerbela’dan sağ kurtulan İmam Zeynel Abidin için şükür kurbanı kesilir, aşure kaynatılır. Hz. Hüseyin ve evladının aç ve susuz bırakılmasının anısına su içilmez, eğlence yapılmaz, kurban kesilmez. Bu ay boyunca ağıtların, mersiyelerin, duaların okunduğu anma etkinlikleri yapılır.
