AFETLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE DAĞILIŞI
Afetlerin Genel Özellikleri
Can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Örneğin, 2 – 3 şiddetindeki depremler doğal afetler olarak nitelendirilemez.
» Doğal afetlerin bir kısmı aniden ortaya çıkmaktadır. Deprem, sel, heyelan ve volkanik patlama bu tip doğal afetlerdir.
» Erozyon ve kuraklık yavaş gerçekleşen doğal afetlerdir.
» Erozyon dışındaki doğal afetlerin ortak özelliği can ve mal kaybına neden olmalarıdır.
» Doğal afetlerden etkilenme durumu ülkelerin gelişmişliğiyle alakalıdır. Gelişmiş ülkelerde doğal afetlerde yaşanan can ve mal kayıpları daha azdır.
» Deprem gibi ani gerçekleşen doğal afetlerde erken uyarı siste çok etkili değildir.
» Dünyada en fazla meydana gelen doğal afet sel ve taşkınlardır. Daha sonra kasırgalar ve hortumlar ile depremler gelmektedir.
Afet Çeşitleri ve Dağılışı
Depremler
- Tektonik, volkanik ve göçme adı altında üç tip deprem vardır. En yaygın olanı tektonik depremdir.
- Depremin etkisi üzerinde;
depremin şiddeti,
depremin derinliği,
depremin süresi,
zeminin yapısı,
binaların niteliği,
fayın yapısı etkilidir. - Depremler, heyelanlara, volkanik patlamalara ve tsunami adı verilen dev dalgaların oluşmasına neden olabilir.
- Aynı şiddetteki depremler farklı zararlara yol açabilir. İran’daki 6,5 şiddetindeki Bam depreminde 26.200 kişi ölürken 7,2 şiddetindeki Japonya Kobe depreminde 5500 kişi hayatını kaybetmiştir.
Sel Ve Taşkınlar
- Aşırı yağışlar nedeniyle meydana gelir.
- Özellikle muson yağmurlarının etkili olduğu Güneydoğu Asya’da daha çok görülür.
- Türkiye’de Karadeniz kıyılarında, Antalya ve Trakya’da daha fazla etkilidir.
- Sel ve taşkınların meydana gelmesinde beşeri faaliyetler de etkili olmaktadır.
Önlenmesi için;
* Erken uyarı sistemi kurulmalı,
* Akarsu doğal drenaj sistemi değiştirilmemeli,
* Altyapı sorunları giderilmeli,
* Dere yataklarına bina ve sanayi tesisi kurulmamalıdır.
Şiddetli Rüzgârlar
- Kasırga, tropikal siklonlar, tayfun, hortum şeklinde de söylenir.
- Ekvatoral bölgede ve okyanus kıyılarında daha fazla etkilidir.
- Özellikle Meksika Körfezi ve ABD kıyılarında her yıl olmaktadır.
- Tropikal siklonlar sel ve taşkınlara, heyelanlara neden olabilmektedir.
- Erken uyarı sistemiyle zararı aza indirilebilir.
- Ülkemizin Orta Kuşak’ta bulunması, okyanusa kıyısının olmamasından dolayı pek etkili değildir.
Tsunami
- Okyanus ve denizlerde meydana gelen depremler sonucunda oluşan dalgalardır. Genellikle okyanus kıyılarında görülür. Alçak kıyılarda can ve mal kaybını artırır. Japonya, Endonezya, Malezya gibi ülkelerde ciddi doğal afetler arasındadır.
Heyelan
- Aşırı yağışlar neticesinde toprak tabakasının tamamen yer değiştirmesidir. Erozyon ile karıştırılmamalıdır.
- Dünyada en fazla sel ve taşkınların görüldüğü Güneydoğu Asya ülkelerinde meydana gelir.
- Ülkemizde Doğu Karadeniz’de sıkça görülür.
- Korunmanın en iyi yolu bölgeden taşınmaktır.
Çığ
- Kar yağışlarının fazla olduğu dağlık sahalarda görülür.
- Alp-Himalaya ve Kayalık – And Dağları üzerinde sıkça meydana gelmektedir.
- Ülkemizde Hakkâri, Muş, Bitlis, Artvin, Rize gibi kentlerde fazladır.
- Çığ afetinde ses, yol yapımı, dinamit patlatma gibi beşeri etkenler de rol oynayabilmektedir.
Volkanik Patlama
- Dünyada yaklaşık 500 tane aktif volkanik saha bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı da Ateş Çemberi adı verilen Büyük Okyanus çevresindedir.
- Depremlerin olduğu bölgelerle genellikle parallellik gösterir.
- Japonya, İzlanda, Endonezya, Yeni Zellanda da yaygın olarak görülür.
- Türkiye’de etkili değildir.
Erozyon
- Toprak örtüsü veya ufalanmış materyallerin dış kuvvetler tarafından taşınmasıdır.
- Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan erozyon doğal erozyondur ve zararı yoktur.
- Hızlandırılmış erozyon: İnsan kaynaklıdır ve zararı oldukça geniştir.
- Erozyon özellikle kurak iklim bölgelerinde görülür.
Kuraklık
- Yağışın300 mm’nin altında olduğu bölgelerde görülür.
- Yağış rejiminin düzensiz olduğu bölgelerde etkilidir.
- Yalnız yağış azlığı değil, sıcaklığın fazla olması da kuraklığa neden olmaktadır.
- Kurak bölgelerin belirlenmesinde bitki örtüsü de bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. Çöl bitkilerinin ve bozkırların yaygın olduğu bölgeler kurak olarak adlandırılır.
- Afrika’nın kuzeyi ve güneyi, Orta Asya kuraklığın en şiddetli olduğu yerlerdir.
- Türkiye’nin 1/3’i yarı kuraktır. Özellikle yaz mevsiminde İç ve Güneydoğu Anadolu’da kuraklık yaşanmaktadır.
