AFETLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE DAĞILIŞI

Afetlerin Genel Özellikleri

Can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Örneğin, 2 – 3 şiddetindeki depremler doğal afetler olarak nitelendirilemez.

» Doğal afetlerin bir kısmı aniden ortaya çıkmaktadır. Deprem, sel, heyelan ve volkanik patlama bu tip doğal afetlerdir.
» Erozyon ve kuraklık yavaş gerçekleşen doğal afetlerdir.
» Erozyon dışındaki doğal afetlerin ortak özelliği can ve mal kaybına neden olmalarıdır.
» Doğal afetlerden etkilenme durumu ülkelerin gelişmişliğiyle alakalıdır. Gelişmiş ülkelerde doğal afetlerde yaşanan can ve mal kayıpları daha azdır.
» Deprem gibi ani gerçekleşen doğal afetlerde erken uyarı siste çok etkili değildir.
» Dünyada en fazla meydana gelen doğal afet sel ve taşkınlardır. Daha sonra kasırgalar ve hortumlar ile depremler gelmektedir.

Afet Çeşitleri ve Dağılışı

Depremler

• Tektonik, volkanik ve göçme adı altında üç tip deprem vardır. En yaygın olanı tektonik depremdir.
• Depremin etkisi üzerinde;
  depremin şiddeti,
  depremin derinliği,
  depremin süresi,
  zeminin yapısı,
  binaların niteliği,
  fayın yapısı etkilidir.
• Depremler, heyelanlara, volkanik patlamalara ve tsunami adı verilen dev dalgaların oluşmasına neden olabilir.
• Aynı şiddetteki depremler farklı zararlara yol açabilir.  İran’daki 6,5 şiddetindeki Bam depreminde 26.200 kişi ölürken 7,2 şiddetindeki Japonya Kobe depreminde 5500 kişi hayatını kaybetmiştir.

Sel Ve Taşkınlar

• Aşırı yağışlar nedeniyle meydana gelir.
• Özellikle muson yağmurlarının etkili olduğu Güneydoğu Asya’da daha çok görülür.
• Türkiye’de Karadeniz kıyılarında, Antalya ve Trakya’da daha fazla etkilidir.
• Sel ve taşkınların meydana gelmesinde beşeri faaliyetler de etkili olmaktadır.

Önlenmesi için;
* Erken uyarı sistemi kurulmalı,
* Akarsu doğal drenaj sistemi değiştirilmemeli,
* Altyapı sorunları giderilmeli,
* Dere yataklarına bina ve sanayi tesisi kurulmamalıdır.

Şiddetli Rüzgârlar 

• Kasırga, tropikal siklonlar, tayfun, hortum şeklinde de söylenir.
• Ekvatoral bölgede ve okyanus kıyılarında daha fazla etkilidir.
• Özellikle Meksika Körfezi ve ABD kıyılarında her yıl olmaktadır.
• Tropikal siklonlar sel ve taşkınlara, heyelanlara neden olabilmektedir.
• Erken uyarı sistemiyle zararı aza indirilebilir.
• Ülkemizin Orta Kuşak’ta bulunması, okyanusa kıyısının olmamasından dolayı pek etkili değildir.

Tsunami

• Okyanus ve denizlerde meydana gelen depremler sonucunda oluşan dalgalardır. Genellikle okyanus kıyılarında görülür. Alçak kıyılarda can ve mal kaybını artırır. Japonya, Endonezya, Malezya gibi ülkelerde ciddi doğal afetler arasındadır.

Heyelan

• Aşırı yağışlar neticesinde toprak tabakasının tamamen yer değiştirmesidir. Erozyon ile karıştırılmamalıdır.
• Dünyada en fazla sel ve taşkınların görüldüğü Güneydoğu Asya ülkelerinde meydana gelir.
• Ülkemizde Doğu Karadeniz’de sıkça görülür.
• Korunmanın en iyi yolu bölgeden taşınmaktır.

Çığ

• Kar yağışlarının fazla olduğu dağlık sahalarda görülür.
• Alp-Himalaya ve Kayalık – And Dağları üzerinde sıkça meydana gelmektedir.
• Ülkemizde Hakkâri, Muş, Bitlis, Artvin, Rize gibi kentlerde fazladır.
• Çığ afetinde ses, yol yapımı, dinamit patlatma gibi beşeri etkenler de rol oynayabilmektedir.

Volkanik Patlama

• Dünyada yaklaşık 500 tane aktif volkanik saha bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı da Ateş Çemberi adı verilen Büyük Okyanus çevresindedir.
• Depremlerin olduğu bölgelerle genellikle parallellik gösterir.
• Japonya, İzlanda, Endonezya, Yeni Zellanda da yaygın olarak görülür.
• Türkiye’de etkili değildir.

Zararları;

• İklimde soğumalara neden olması,
• Karanlık gündüzlerin yaşanmasına neden olması,
• Çamur ve sağanak yağışlara neden olması,
• Canlı yaşamını yok etmesi.

Faydaları;

• Verimli tarım alanlarını oluşturması,
• Metalik maden yataklarının oluşması,
• Turizmi etkilemesi.

Erozyon

• Toprak örtüsü veya ufalanmış materyallerin dış kuvvetler tarafından taşınmasıdır.
• Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan erozyon doğal erozyondur ve zararı yoktur.
• Hızlandırılmış erozyon: İnsan kaynaklıdır ve zararı oldukça geniştir.
• Erozyon özellikle kurak iklim bölgelerinde görülür.

Oluşturan Faktörler

Ormanların tahribi,
Sağanak yağışlar,
Anız yakılması,
Meraların tahribi,
Nadas,
İklimin kurak olması.

Önlemek için

Ağaçlandırma yapılmalı,
Anız yakılmamalı,
Tarlalar eğime dik sürülmeli,
Nöbetleşe ekim yapılmalı.

Kuraklık

• Yağışın300 mm’nin altında olduğu bölgelerde görülür.
• Yağış rejiminin düzensiz olduğu bölgelerde etkilidir.
• Yalnız yağış azlığı değil, sıcaklığın fazla olması da kuraklığa neden olmaktadır.
• Kurak bölgelerin belirlenmesinde bitki örtüsü de bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. Çöl bitkilerinin ve bozkırların yaygın olduğu bölgeler kurak olarak adlandırılır.
• Afrika’nın kuzeyi ve güneyi, Orta Asya kuraklığın en şiddetli olduğu yerlerdir.
• Türkiye’nin 1/3’i yarı kuraktır. Özellikle yaz mevsiminde İç ve Güneydoğu Anadolu’da kuraklık yaşanmaktadır.

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdaki afetlerden hangisi meteorolojik kökenli değildir?
A) Sel
B) Çığ
C) Deprem
D) Kuraklık

Çözüm:
Deprem, jeolojik kökenli bir afettir. Diğerleri meteorolojik afetlerdir. Doğru cevap C‘dir.

2. Türkiye’de çığ afetinin en sık görüldüğü bölge hangisidir?
A) Akdeniz Bölgesi
B) Doğu Anadolu Bölgesi
C) İç Anadolu Bölgesi
D) Ege Bölgesi

Çözüm:
Yüksek ve engebeli arazi yapısı nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi’nde çığ riski yüksektir. Doğru cevap B‘dir.

3. Aşağıdakilerden hangisi selden korunma yöntemlerinden biri değildir?
A) Dere yataklarına yerleşim yapmamak
B) Ağaçlandırma çalışmaları yapmak
C) Binaları fay hatlarından uzak inşa etmek
D) Yağmur suyu drenaj sistemleri kurmak

Çözüm:
Fay hatlarından uzak durmak deprem korunma yöntemidir. Doğru cevap C‘dir.

4. Hangisi Türkiye’deki doğal afetlerin özelliklerinden biri değildir?
A) Çoğunlukla insan kaynaklıdır
B) Can ve mal kaybına neden olur
C) Önlem alınması riski azaltır
D) Bazı bölgelerde daha sık görülür

Çözüm:
Türkiye’deki afetlerin çoğu doğal kökenlidir. Doğru cevap A‘dır.

5. Deprem çantasında bulunması gereken temel malzemeler arasında hangisi yer almaz?
A) İlk yardım seti
B) Kuru gıda ve su
C) Önemli evrakların fotokopileri
D) Değerli takılar

Çözüm:
Deprem çantasında hayati önem taşıyan malzemeler bulunur, değerli takılar gerekli değildir. Doğru cevap D‘dir.