AFETLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE DAĞILIŞI
Afetlerin Genel Özellikleri
Can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Örneğin, 2 – 3 şiddetindeki depremler doğal afetler olarak nitelendirilemez.
» Doğal afetlerin bir kısmı aniden ortaya çıkmaktadır. Deprem, sel, heyelan ve volkanik patlama bu tip doğal afetlerdir.
» Erozyon ve kuraklık yavaş gerçekleşen doğal afetlerdir.
» Erozyon dışındaki doğal afetlerin ortak özelliği can ve mal kaybına neden olmalarıdır.
» Doğal afetlerden etkilenme durumu ülkelerin gelişmişliğiyle alakalıdır. Gelişmiş ülkelerde doğal afetlerde yaşanan can ve mal kayıpları daha azdır.
» Deprem gibi ani gerçekleşen doğal afetlerde erken uyarı siste çok etkili değildir.
» Dünyada en fazla meydana gelen doğal afet sel ve taşkınlardır. Daha sonra kasırgalar ve hortumlar ile depremler gelmektedir.
Afet Çeşitleri ve Dağılışı
Depremler
- Tektonik, volkanik ve göçme adı altında üç tip deprem vardır. En yaygın olanı tektonik depremdir.
- Depremin etkisi üzerinde;
depremin şiddeti,
depremin derinliği,
depremin süresi,
zeminin yapısı,
binaların niteliği,
fayın yapısı etkilidir. - Depremler, heyelanlara, volkanik patlamalara ve tsunami adı verilen dev dalgaların oluşmasına neden olabilir.
- Aynı şiddetteki depremler farklı zararlara yol açabilir. İran’daki 6,5 şiddetindeki Bam depreminde 26.200 kişi ölürken 7,2 şiddetindeki Japonya Kobe depreminde 5500 kişi hayatını kaybetmiştir.
Sel Ve Taşkınlar
- Aşırı yağışlar nedeniyle meydana gelir.
- Özellikle muson yağmurlarının etkili olduğu Güneydoğu Asya’da daha çok görülür.
- Türkiye’de Karadeniz kıyılarında, Antalya ve Trakya’da daha fazla etkilidir.
- Sel ve taşkınların meydana gelmesinde beşeri faaliyetler de etkili olmaktadır.
Önlenmesi için;
* Erken uyarı sistemi kurulmalı,
* Akarsu doğal drenaj sistemi değiştirilmemeli,
* Altyapı sorunları giderilmeli,
* Dere yataklarına bina ve sanayi tesisi kurulmamalıdır.
Şiddetli Rüzgârlar
- Kasırga, tropikal siklonlar, tayfun, hortum şeklinde de söylenir.
- Ekvatoral bölgede ve okyanus kıyılarında daha fazla etkilidir.
- Özellikle Meksika Körfezi ve ABD kıyılarında her yıl olmaktadır.
- Tropikal siklonlar sel ve taşkınlara, heyelanlara neden olabilmektedir.
- Erken uyarı sistemiyle zararı aza indirilebilir.
- Ülkemizin Orta Kuşak’ta bulunması, okyanusa kıyısının olmamasından dolayı pek etkili değildir.
Tsunami
- Okyanus ve denizlerde meydana gelen depremler sonucunda oluşan dalgalardır. Genellikle okyanus kıyılarında görülür. Alçak kıyılarda can ve mal kaybını artırır. Japonya, Endonezya, Malezya gibi ülkelerde ciddi doğal afetler arasındadır.
Heyelan
- Aşırı yağışlar neticesinde toprak tabakasının tamamen yer değiştirmesidir. Erozyon ile karıştırılmamalıdır.
- Dünyada en fazla sel ve taşkınların görüldüğü Güneydoğu Asya ülkelerinde meydana gelir.
- Ülkemizde Doğu Karadeniz’de sıkça görülür.
- Korunmanın en iyi yolu bölgeden taşınmaktır.
Çığ
- Kar yağışlarının fazla olduğu dağlık sahalarda görülür.
- Alp-Himalaya ve Kayalık – And Dağları üzerinde sıkça meydana gelmektedir.
- Ülkemizde Hakkâri, Muş, Bitlis, Artvin, Rize gibi kentlerde fazladır.
- Çığ afetinde ses, yol yapımı, dinamit patlatma gibi beşeri etkenler de rol oynayabilmektedir.
Volkanik Patlama
- Dünyada yaklaşık 500 tane aktif volkanik saha bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı da Ateş Çemberi adı verilen Büyük Okyanus çevresindedir.
- Depremlerin olduğu bölgelerle genellikle parallellik gösterir.
- Japonya, İzlanda, Endonezya, Yeni Zellanda da yaygın olarak görülür.
- Türkiye’de etkili değildir.
Zararları;
- İklimde soğumalara neden olması,
- Karanlık gündüzlerin yaşanmasına neden olması,
- Çamur ve sağanak yağışlara neden olması,
- Canlı yaşamını yok etmesi.
Faydaları;
- Verimli tarım alanlarını oluşturması,
- Metalik maden yataklarının oluşması,
- Turizmi etkilemesi.
Erozyon
- Toprak örtüsü veya ufalanmış materyallerin dış kuvvetler tarafından taşınmasıdır.
- Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan erozyon doğal erozyondur ve zararı yoktur.
- Hızlandırılmış erozyon: İnsan kaynaklıdır ve zararı oldukça geniştir.
- Erozyon özellikle kurak iklim bölgelerinde görülür.
Oluşturan Faktörler
Ormanların tahribi,
Sağanak yağışlar,
Anız yakılması,
Meraların tahribi,
Nadas,
İklimin kurak olması.
Önlemek için
Ağaçlandırma yapılmalı,
Anız yakılmamalı,
Tarlalar eğime dik sürülmeli,
Nöbetleşe ekim yapılmalı.
Kuraklık
- Yağışın300 mm’nin altında olduğu bölgelerde görülür.
- Yağış rejiminin düzensiz olduğu bölgelerde etkilidir.
- Yalnız yağış azlığı değil, sıcaklığın fazla olması da kuraklığa neden olmaktadır.
- Kurak bölgelerin belirlenmesinde bitki örtüsü de bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. Çöl bitkilerinin ve bozkırların yaygın olduğu bölgeler kurak olarak adlandırılır.
- Afrika’nın kuzeyi ve güneyi, Orta Asya kuraklığın en şiddetli olduğu yerlerdir.
- Türkiye’nin 1/3’i yarı kuraktır. Özellikle yaz mevsiminde İç ve Güneydoğu Anadolu’da kuraklık yaşanmaktadır.
