Kategoriler: 9. Sınıf Coğrafya, Basınç ve Rüzgarlar, Coğrafya

Bu rüzgarların bir kısmı genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların bazı değişikliklere uğramasıyla, bazıları ise tamamen yerel basınç farklılıklarına bağlı olarak oluşur. Esiş süreleri kısa ve etki alanları dardır.

a. Meltemler

Kıyılarda ve dağlık alanlarda görülen, kısa süreli, etki alanları dar, hızları düşük olan rüzgarlardır. Meltemlerin oluşmasının temel nedeni, Dünya’nın günlük hareketidir. Günlük sıcaklık farkı sonucu meydana gelirler. Meltem rüzgarları dört çeşittir.

1. Kara meltemi: Geceleri hızlı soğuyan karalar yüksek basınç merkezi, daha sıcak olan denizler ise alçak basınç merkezi konumundadır. Bu nedenle geceleri karadan denize doğru esen bu rüzgarlara kara meltemi denir.

2. Deniz meltemi: Gündüzleri karalar çabuk ısındığından alçak basınç merkezi, henüz serin olan denizler ise yüksek basınç merkezi konumundadır. Bu nedenle gündüz denizden karaya doğru esen bu rüzgarlara deniz meltemi denir. Kıyı Ege’deki deniz meltemine imbat denmektedir.

3. Vadi meltemi: Gündüz doruklar vadilere göre daha çabuk ısınır. Bu nedenle doruklar, daha serin olan vadilere göre, alçak basınç alanlarıdır. Daha serin olan vadiler ise yüksek basınç merkezi konumundadır. Genelde sabahın ilk saatlerinde vadiden yamaçlara doğru esen bu rüzgarlara vadi meltemi denir.

4. Dağ meltemi: Gece vadilere göre daha çabuk soğuyan yüksek yerler yüksek basınç alanı, vadiler ise alçak basınç alanıdır. Bu nedenle yükseklerde soğuyarak ağırlaşan hava kütleleri, aşağı doğru harekete geçer. Gece dağdan vadilere doğru esen bu rüzgarlara dağ meltemi denir.

b. Soğuk yerel rüzgarlar 

Yerel rüzgarların bir kısmı yüksek enlemlerden alçak enlemlere doğru hareket eder. Bu nedenle ulaştıkları yerlerde sıcaklığı düşürürler.

1. Mistral: Kış ve ilkbahar aylarında, Fransa çevresindeki dağlık alanlardan Akdeniz’e doğru esen, sert ve soğuk rüzgardır.

2. Bora: Dalmaçya kıyılarından Adriyatik Denizine doğru esen, fırtına karakterli, sert ve soğuk rüzgardır.

3. Krivetz: Romanya çevresinden Karadeniz’e doğru esen, soğuk rüzgardır.

c. Sıcak yerel rüzgarlar 

Ekvat0r’a yakın enlemlerden gelerek ulaştıkları bölgelerin sıcaklık ortalamasını yükselten rüzgarlardır.

1. Hamsin: Sudan, Libya ve Mısır çevresindeki çöllerden Akdeniz’e doğru esen, sıcak ve kuru rüzgardır.

2. Sirocco: Cezayir ve Tunus çevresinden Akdeniz’e esen sıcak ve kuru rüzgardır. Akdeniz adalarına deniz üzerinden ulaştıkları için bu adalarda yağışa neden olur.

3. Fön (Föhn): Fön rüzgarı diğer sıcak yerel rüzgarlardan farklı bir özelliğe sahiptir. Diğer rüzgarlar enlem faktörüne bağlı olarak sıcaklığı etkilerken, fön rüzgarının sıcaklık etkisi yükselti ve sürtünmeye bağlıdır.

Bir dağ yamacı boyunca yükselen hava kütlesi her 200 m de 1°C sıcaklık kaybına uğrar. Aynı hava kütlesi diğer yamaçtan aşağı doğru inerken sürtünmenin de etkisi ile sıcaklığı her 100 m de 1°C artar. Bu durum fön rüzgarlarının ulaştıkları bölgelerin sıcaklık ortalamasını belirgin şekilde artırır.

Fön rüzgarları etkili oldukları bölgelerde;

  • Tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasını sağladığı gibi, kurumalarına da neden olabilmektedir.
  • Sıcaklık ortalamalarını yükselterek farklı tarım ürünlerinin yetiştirilmesine olanak sağlar.
  • Buharlaşmayı ve havanın nem açığını artırır, bağıl nemi azaltır.
  • Kar erimelerini hızlandırarak sel baskınlarına ve çığ düşmelerine neden olur.

d. Tropikal rüzgarlar

Tropikal bölgelerde yer alan okyanuslar çevresinde ani basınç değişimine bağlı olarak ortaya çıkan şiddetli rüzgarlardır. Yarım kürelerde yaz aylarında etki alanları genişler. Siklon, hortum, tornado, tayfun, hurricane, willy willie gibi çeşitli isimlerle anılır.



] }

Türkiye'de esen yerel rüzgarlar:

  • Lodos: Türkiye'nin batı kesimlerinde, güneybatı yönlerinden esen sıcak rüzgârdır. Kışın yağmur ve kar, yazın ise sıcak ve kuru hava getirir.
  • Poyraz: Türkiye'nin kuzey kesimlerinde, kuzeydoğu yönlerinden esen soğuk rüzgârdır. Kışın kar ve soğuk, yazın ise serin hava getirir.
  • Samyeli: Türkiye'nin güney kesimlerinde, güneyden esen sıcak ve kuru rüzgârdır. Yaz aylarında etkili olur ve sıcaklığı birkaç derece artırabilir.
  • Kıble: Türkiye'nin güney kesimlerinde, doğudan esen sıcak ve kuru rüzgârdır. Yaz aylarında etkili olur ve sıcaklığı birkaç derece artırabilir.
  • Meltem: Türkiye'nin kıyı kesimlerinde, geceleri denizden karalara, gündüzleri karalardan denizlere esen rüzgârdır.

Yerel rüzgarların etkileri:

  • Hava sıcaklığı ve nemi etkiler: Sıcak yerel rüzgarlar sıcaklığı ve nemi artırabilir, soğuk yerel rüzgarlar ise sıcaklığı ve nemi azaltabilir.
  • Yağış miktarını etkiler: Sıcak yerel rüzgarlar yağış miktarını azaltabilir, soğuk yerel rüzgarlar ise yağış miktarını artırabilir.
  • Toz fırtınaları, kum fırtınaları ve sel gibi hava olaylarının oluşumuna neden olabilir.
  • Denizlerde dalga oluşumuna neden olabilir.
  • Yel değirmenleri ve santrallerinde enerji üretmek için kullanılabilir.

Liselere Giriş Sınavı (LGS)
5 Haziran 2022 Pazar

Temel Yeterlilik Sınavı (TYT)
18 Haziran 2022 Cumartesi

Alan Yeterlilik Sınavı (AYT)
19 Haziran 2022 Pazar