YENİ VE Yakın Çağ’DA AVRUPA
- Yeni Çağ Fatih’in İstanbul’u Fethiyle başlayıp, Fransız ihtilaline kadar süren dönemdir.
- Yeni Çağ Avrupasında Coğrafi keşifler, Rönesans ve Reform gibi dünyayı etkileyen çok önemli gelişmeler yaşanmıştır.
A) COĞRAFİ KEŞİFLER
1. XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da ortaya çıkan bir keşif hareketidir. Deniz yoluyla yapılan bu keşiflerde yeni adalar ve kıtalar keşfedilmiştir.
2. Yapılan bu keşiflerin nedenleri ise;
a. Haçlı Seferleri sırasında Avrupaya taşınan pusulanın sapma açısının Kristof Kolomb tarafından tam olarak hesaplanması sayesinde denizcilerin okyanuslara açılma korkularının sona ermesi.
b. Okyanuslara dayanıklı büyük gemilerin inşaa edilmesi. (kavarel)
c. Dünya coğrafyası hakkında ayrıntılı bilgi içeren İslam medeniyetlerine ait coğrafya kitaplarının Haçlı Seferleri ile Avrupa’ya taşınması
d. Dünyanın en önemli ticaret yollarının (İpek ve Baharat Yolları) Osmanlı Devleti’nin elinde bulunması ve Avrupa’nın Doğu’nun zenginliğine doğrudan ulaşmak istemesi.
e. Avrupalı Hristiyanların dinlerini yayma düşünceleri.
3. Yapılan keşiflerle; 1487’de Portekizli kaşif Bartelmi Diaz Afrika’nın en güneyi olan Fırtınalar Burnu’nu (Ümit Burnu) keşfetti.
4. İtalyan kökenli olup ancak Portekizli bir denizci olan Vasko dö Gama 1498’de Müslüman olan İbn-i Macit’le beraber Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan yolunu keşfetti.
5. 1492 yılında İspanyol denizci Kristof Kolomb Amerika kıtasına ulaştı (Antil adaları), ancak burayı Hindistan zannetti. Bu kıtaya 1507 yılında Ameriko Vespuçi gelerek buranın yeni bir kıta olduğunu anladı ve bu yeni kıtaya Portekizli kaşif Ameriko’nun adı verildi.
6. Yine bir Portekizli olan Macellan ve Del Kano dünyanın yuvarlak olduğunu ispatlamak için 1519 yılında Portekizden yola çıkarak sürekli batıya doğru ilerledi, ancak Filipinlerde Macellan ölünce Del Kano bu seyahate yalnız devam ederek 1522’de tamamladı. Böylece dünyanın yuvarlak olduğu 3 yıllık bir geziyle ispatlandı.
Coğrafi keşifler’in sonucunda;
1. Yeni adalar, kıtalar ve okyanuslar keşfedildi. keşifleri yapan İspanyol ve Portekizler doğu ve güney topraklarında ilk sömürge imparatorluklarını kurdular.
2. Keşfedilen kıtaların her türlü zenginliği Avrupa’ya taşınmaya başlandı. (altın, gümüş, tütün, kakao, vanilya… gibi)
3. Haçlı Seferleri’yle önem kazanan Akdeniz limanları, yeni yolların bulunmasıyla önemini yitirdi. Atlas Okyanusu ve limanları ise önem kazandı.
4. Gemicilere destek veren tüccarlar (Burjuvalar) sınıfı zenginleşti.
5. İpek ve Baharat Yolları önemini yitirdi. Bu durum İslam ülkelerinde ekonomik sıkıntıya yol açtı.
6. Kilisenin yıllardır halka söylediklerinin yalan olduğu anlaşıldı. (Dünyanın tepsi gibi düz olduğu, denizlerde ejderhaların bulunduğu … gibi)
7. Hristiyanlık dini yayıldı.
8. Doğu’nun zenginliklerine (altın – gümüş) ulaşan Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ne olan bağlılığı azaldı. Osmanlı para birimi olan akçe değer kaybetti.
Uyarı: Osmanlı Devleti Coğrafi keşiflerin olumsuz sonuçlarına karşı şu çalışmaları yaptı;
1. Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Hint Deniz Seferlerine çıkıldı, ayrıca Fransa’ya kapitülasyonlar verildi.
2. Sokullu Mehmet Paşa Süveyş Kanalı Projesini hazırladı, ancak kanal 1869’da açılabildi.
3. Yine Sokullu Don – Volga Kanal Projesini hazırladı, (İpek Yolunu canlandırmak için) ancak bu proje yarım kaldı.
RÖNESANS:
1. XV. ve XVI. yüzyılda İtalya’da başlayan ve Avrupa’ya da buradan yayılan Rönesans’ın kelime anlamı “yeniden doğuş” demektir.
2. Ancak geniş anlamıyla Rönesans; edebiyat, güzel sanatlar ve bilim alanındaki gelişmeler ve yeniliklerdir.
3. Rönesans’ın doğuş nedenleri;
a. Coğrafi keşifler ile ekonomik alanda doyuma ulaşan Avrupalı mesen sınıfının (sanata ilgi duyan) sanatçıya ve bilim adamlarına destek vermesi.
b. Haçlı Seferleriyle ucuz kağıt yapmayı öğrenen Avrupa’da okur – yazar oranının artması sonucunda fikir ve düşünce kitaplarının çoğalması
c. İslam aleminin Arapçaya çevirdiği İlk Çağ Hellen ve Roma Dönemine ait birçok eserin Haçlı Seferleri’yle Avrupa’ya götürülmesi ile bu eserlerin yeniden önem kazanması.
d. Fatih’in İstanbul’u fethetmesiyle Bizanslı bilginlerin İtalya’ya giderek bilimsel çalışmaları başlatması
UYARI: Rönesans’ın İtalya’da doğma nedenleri ise şunlardır;
a. Coğrafi konumu nedeniyle diğer Akdeniz ülkeleriyle ilişki kurmaya elverişli olması
b. Deniz ticaretiyle uğraşmasından dolayı ekonomik yönden zengin olması
c. Siyasi birliğin sağlanamamasından dolayı insanların özgür yaşıyor olması
d. İtalya’nın Katolik mezhebinin merkezi olması nedeniyle papayı ziyarete gelen Avrupalı kralların bol bağış yapmaları sonucu bölgede ekonomik refahın iyileşmesi sağlanması
Rönesans ile;
• Orta Çağ’ın skolastik düşüncesi etkisini yitirerek yerini deney ve gözleme dayanan pozitif düşünceye bıraktı.
• Kilise ve papalığa duyulan güven sarsıldı. Bilim ve sanatta ise gelişmeler yaşandı.
• Düşünen ve araştıran Hristiyanların yaptığı araştırmalar sonrasında Reform hareketlerinin zemini hazırlandı.
• Yıpranmış Avrupa, Rönesans hareketleriyle modernleşti, güzelleşti.
• Coğrafi keşiflerle zenginleşen Avrupa, Rönesans ile gereken bilgi seviyesine ulaşınca, Sanayi İnkılabı için gereken zemin oluştu.
REFORM HAREKETLERİ:
1. Kelime anlamı ile Reform; ıslah etme, yeniden şekil verme ve düzeltme anlamına gelir.
2. Reform hareketleri ise; Katolik Kilisesi’nin bozulması ve dini anlamlarından uzaklaşması ile XVI. yüzyılda Almanya’da başlayan harekettir.
3. Reform hareketlerinin nedenleri;
a. Kağıt, matbaa ve mürekkebin Avrupa’ya Haçlı Seferleriyle getirilmesi üzerine birçok fikir kitabı okunmaya başlandı. İncil Latinceden milli dillere çevrildi ve böylece Avrupa halkı bilinçlendi.
b. Coğrafi keşifler ve Rönesans hareketleri sonucunda kiliseye duyulan güven sarsıldı.
c. Kilisenin Afaroz, Enterdi ve Endülüjans gibi zorba uygulamaları halkı ve Avrupa krallarını zor duruma düşürmesiyle Katolik kilisesine karşı ayaklanmalar başladı.
Reformun Doğuşu:
1. Bir din adamı olan Alman kökenli Martin Luther İncil’i Latinceden Almancaya çevirmişti. Böylece İncil’de yazanlarla kilisenin uygulamalarının çok farklı olduğunu gördü.
2. Bu durumu protesto etmek isteyen Martin Luther 1517 yılında Almanya’da Wittenberg Kilisesi’ninkapısına 95 maddeden oluşan bir bildiri asmıştır.
Buna göre;
a. Papa ve kilisenin insanların günahlarını affetmesinin hiçbir değeri yoktur. Günahları sadece Tanrı bağışlar.
b. Tanrı ile kul arasına kimse giremez.
c. Endülüjans (Af kağıdı) satışı yapan rahipler büyük suç işlemektedir.
3. Kilisenin kapısına asılan bu bildiri papayı harekete geçirdi ve papa Martin Luther’i aforoz etti.
4. Papanın isteği ile Alman Kralı Şarlken, Martin Luter’i zindana attı, ancak Luther Saksonya Elektö rü tarafından kaçırıldı, burada İncil’in Almanca olarak çoğaltılmasını sağladı.
5. İncil’i okuyan ve Katolik Kilisesi’nin kendilerini yıllardır aldattığını anlayan Alman halkı (Protestanlar) Katolik Kilisesi’ne karşı mücadele etmeye başladılar.
6. Bu mücadeleler sonunda Katolik Alman Kralı ve Protestan Alman Prensleri arasında bir antlaşma imzalandı.
1555 Ogsburg Antlaşması:
Buna göre;
a. Protestan kilisesi ve mezhebi resmen tanınacak
b. Prensler kendi topraklarındaki din faaliyetlerinin hakimi olacak.
c. Prenslerin mezhebini kabul etmeyen halk başka bölgelere göç edebilecek.
7. Reform hareketleri Fransa’da Martin Luther’in fikirlerini benimseyen Kalven önderliğinde yapıldı, böylece burada Kalvenizm yayıldı. Bu mezhep 1598 Nant Fermanı ile serbest bırakıldı.
8. Reform hareketleri İngiltere’de bizzat VIII. Henri tarafından ortaya atıldı, burada Anglikanizm mezhebi doğdu.
9. İskoçya’da yine Kalvinizm kabul edildi, ancak burada bu mezhebe Presbiteriyen denildi.
10. İsveç, Norveç ve Danimarka’da Protestan mezhebi kabul edildi.
Reform Hareketlerinin Sonuçları:
1. Avrupa’da Katolik kilisesi parçalandı ve yeni mezhepler doğdu.
2. Kilise ve din adamlarına duyulan saygı ve muhabbet azaldı.
3. Kiliseye bağlı okullar ayrıldı ve laik eğitim başladı.
4. Katolik kilisesi kendini yenileme kararı aldı.
5. Yıllardır halkı kandıran kilisenin malları halk tarafından yağmalandı.
6. Bilimin üzerindeki engel kalktı Avrupa’da bilimsel çalışmalara hız verildi.
OTUZ YIL SAVAŞLARI (1618 – 1648)
1. Reform Hareketleri sonucunda Avrupa’da ortaya çıkan savaşlardır.
2. Savaşlar Kutsal Roma – Germen İmparatoru II. Ferdinant ve Alman Prensleri arasında oldu. Otuz Yıl Savaşları Ferdinant’ın mezhep birliğini sağlamak istemesi üzerine başladı.
3. Hızla genişleyen savaşa Fransa, Danimarka, İspanya ve İsveç de katıldı.
4. Fransa siyasi çıkarlarına aykırı olduğu için kendisi de Katolik olmasına rağmen, Protestan Alman Prenslerinin yanında yer aldı.
5. Savaş kısa bir süre sonra Alman – Fransız savaşına dönüştü.
6. Savaşları Alman İmparatoru kaybedince antlaşma imzalandı.
1648 Westfelya Antlaşması;
a. Protestan mezhebi Almanya’da tamamenserbest kaldı.
b. Almanya’nın siyasi bütünlüğü bölündü, bir çok prenslik ortaya çıktı.
c. Almanya Hollanda’nın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı.
d. Alsas – Loren Fransa’ya bırakıldı.
