Türkiye’deki iklim tipleri üzerinde, matematik konum ve özel konum koşulları etkilidir.
1. Matematik Konumunun Etkileri
36° – 42° Kuzey enlemleri arasında bulunan Türkiye, Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında yer alır.
a. Kuzey Yarım Küre’de yer aldığı için;
- Güney kıyılardan kuzey kıyılara gidildikçe sıcaklık azalır. Akdeniz kıyıları ile Karadeniz kıyıları arasında 5°C – 7°C fark vardır.
- Kuzeyden esen rüzgarlar soğuk, güneyden esen rüzgârlar sıcak etki yapar.
- En sıcak ay temmuz, en soğuk ay ocaktır.
- Dağların güney yamaçları kuzey yamaçlarından daha sıcaktır (Bakı etkisi).
b. Orta Kuşakta yer aldığı için;
- Güneş ışınları hiçbir zaman dik açı ile gelmez.
- Akdeniz iklim bölgesinde yer alır.
- Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
- Batı Rüzgârlarının etki alanında yer alır. Bu nedenle hava kütleleri Türkiye’ye çoğunlukla batıdan gelir.
- Daha çok cephesel karakterli yağışlar görülür.
2. Özel Konumunun Etkileri
Türkiye’nin iklimi üzerinde, matematik konum özelliklerinin yanında özel konum özellikleri de etkilidir.
a. Dağların uzanış doğrultusu
- Kuzey Anadolu Dağları’nın Karadeniz kıyılarına, Torosların Akdeniz kıyılarına paralel uzanması, kıyılar ile iç kesimler arasında önemli iklim farklılıklarını ortaya çıkarır.
– Kıyılar çok yağış alırken, iç bölgeler daha kuraktır.
– Denize bakan yamaçlarda orografik yağışlar belirgindir.
– Kıyı kesimlerinde yıllık sıcaklık farkı daha azdır.
– Kıyı kesimlerinde bitki örtüsü daha zengindir.
– Karadeniz ve Akdeniz’in denizel etkisi dar bir kıyı şeridine sıkışmıştır. - Ege Bölgesi’nde dağların kıyıya dik uzanması, kıyılar ile iç kesimler arasında iklim farklılığının, daha az olmasını sağlamıştır.
– Denizel etki iç kesimlere kadar sokulabilir.
– Kıyı ile iç kesimlerdeki bitki örtüsü özellikleri daha çok benzerlik gösterir.
– Ege kıyıları, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarından daha az yağış alır.
b. Yükselti
Türkiye’de batıdan doğuya gidildikçe yükselti artar. Bunun sonucunda batıdan doğuya gidildikçe;
- Ortalama sıcaklık düşer,
- Nem miktarı düşer.
- Sıcaklık farkı artar, karasallık artar.
- Donlu gün sayısı artar, karın yerde kalma süresi uzar.
- Taşlarda fiziksel ufalanma artar.
- Doğal bitki örtüsünde çeşitlilik azalır.
c. Denizellik – Karasallık
Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması ile sıcaklık ortalaması, yıllık sıcaklık farkı, yağış rejimi, yağış miktarı, donlu gün sayısı, kar örtüsünün yerde kalma süresi, nemlilik ve bulutluluğun farklılık göstermesi arasında sıkı bir ilişki vardır. Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe;
- Ortalama sıcaklık düşer.
- Nem miktarı düşer.
- Sıcaklık farkı artar, karasallık artar.
- Donlu gün sayısı artar, karın yerde kalma süresi uzar.
- Taşlarda fiziksel ufalanma artar.
- Doğal bitki örtüsünde çeşitlilik azalır.
d. Çevresindeki kara kütlelerinin etkisi
- Türkiye, Asya Kıtası’nın kuzeyindeki Sibirya ile güneyindeki Arabistan ve Suriye çöllerinin etkisi altındadır.
- Asya – Avrupa üzerinde kışın soğuk, Afrika ile Arabistan çöllerinde ise yazın sıcak hava kütleleri oluşur. Bu hava kütleleri mevsimlere göre Türkiye’nin iklimi üzerinde etkili olur. Kış mevsiminde Sibirya üzerinde oluşan soğuk hava kütlelerinin etkisiyle kışlar sert ve soğuk geçer. Orta Avrupa ve Balkanlar Üzerinde oluşan soğuk hava kütleleri de batı bölgelerinde sıcaklıkları düşürür.
- Yaz döneminde, karasallıktan dolayı, Afrika ve Arabistan’ın çok ısınması sonucu buralarda oluşan sıcak hava kütleleri, Türkiye’ye sokularak sıcaklıkların artmasına neden olur.
- Türkiye, kuzeydeki soğuk hava kütleleri ile güneydeki sıcak hava kütlelerinin karşılaşma alanıdır. Bu nedenle kış mevsiminde cephesel sistemlerin etkisi altında kalır.
