Tahıllar
Başlıca tahıl türleri buğday, arpa, yulaf, çavdar, mısır ve pirinç bitkilerinden oluşur. Ülkemizde ekim alanı ve üretim miktarı en fazla olan tarım ürünleri tahıllardır. En fazla üretildiği yerler karasal iklimin etkili olduğu iç bölgelerdir. En az üretildiği yerler ise yağış rejiminin düzenli olduğu Karadeniz kıyılarıdır.
1. Buğday
- Buğday çimlenme ve büyüme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde ise sıcaklık ve kuraklık ister.
- İlkbahar mevsiminin yağışlı geçtiği ve yaz aylarının kurak olduğu tüm bölgelerde önemli miktarda üretilmektedir. Buğday ülkemizde en fazla yetiştirilen tarım ürünüdür. En fazla üretildiği bölge İç Anadolu’dur.
- Karadeniz kıyılarında her mevsim yağışlı olmasından dolayı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise yükseltiye bağlı sıcaklığın çok düşük olmasından üretimi çok az yapılır.
- Un ve yem sanayinde kullanılır. Buğday en erken Akdeniz Bölgesi’nde, en geç ise Doğu Anadolu Bölgesi’nde hasat edilir.
2. Arpa
- Arpa yetişme şartları bakımından buğdaya çok benzer. Ancak kuraklığa ve düşük sıcaklığa karşı buğdaya göre daha
dayanıklıdır. - Ülkemizde buğdayın yetişmediği yüksek ve soğuk yerlerde üretilir. En fazla İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilmektedir.
- Ülkemizde buğdaydan sonra en fazla üretilen tahıl ürünüdür. Hayvan yemi, içki sanayi ve un sanayinde kullanılır.
3. Yulaf
- Buğdayla yetişme koşulları benzer. Soğuğa karşı buğday ve arpaya göre daha dayanıklıdır.
- Yem sanayinde hammadde olarak kullanılır.
- Yulafın en fazla üretildiği yer İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Trakya ve Çukurova’dır.
4. Çavdar
- Buğday, arpa ve yulafın yetişmediği iklim şartlarında üretilir. Soğuğa en dayanıklı tarım ürünüdür.
- Yem ve gıda sanayinde kullanılır.
- İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yükseltinin fazla olduğu alanlarda yetiştirilir.
5. Mısır
- Sıcak ve nemli iklim bölgelerinin bitkisidir. Nemli toprakları sever.
- İlkbahar ve yaz aylarında yağış ister. Ülkemizde yazları yağışlı geçen Karadeniz Bölgesi doğal üretim alanıdır. Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde ise sulama ile yetiştirilir. (Çukurova, Ege’deki graben ovaları) En çok Akdeniz Bölgesi’nde üretilmektedir.
- Mısır; yağ, yem ve alkol sanayinde kullanılır.
6. Pirinç
- Mısır gibi sıcak ve bol su (nem) isteyen çeltik, “tava” adı verilen bölümlere ayrılmış bol sulu tarlalarda ve akarsu boylarında yetiştirilir.
- Sıtma hastalığına neden olduğundan üretimi devlet kontrolü altındadır. ( Bataklıklardaki oluşan sivrisineklerden dolayı)
- Pirinç üretiminin yarıdan fazlası Marmara Bölgesi’nden elde edilir. (Edirne-Meriç Nehri boyları) (Orta Karadeniz Tosya ve Boyabat, Samsun- Terme, Ege’deki akarsu boyları)
Baklagiller
Türkiye’de yetiştirilen baklagillerin başlıcaları fasulye, nohut ve mercimektir. Baklagiller kurutulduktan sonra tüketilir, protein yönünden zengindir.
1. Nohut
- Nohut yetişme döneminde su olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Yarı kurak iklim bölgelerinde geniş alanlarda yetiştirilir.
- En çok İç Anadolu Bölgesi (%31), daha sonra Ege Bölgesi (%19), Akdeniz Bölgesi (%18), Güneydoğu Anadolu Bölgesi (%15) üretime sahiptir. (Ülkemizde Konya, Çorum, Kütahya ve Uşak’ta nohut üretimi fazladır.)
- Ülkemizde üretilen nohutun bir bölümü ihraç edilmektedir.
2. Bakla
- Yüksek ova ve platolar dışındaki sulanabilen arazilerde yetiştirilir. Ege ve Akdeniz bölgelerinde üretimi fazladır.
3. Fasulye
- Yükseltinin fazla olmadığı, sulanabilen alanlarda yetiştirilir.
- Yükseltinin 1200 metreyi geçtiği yüksek ovalarda üretimi zordur. Genellikle kıyı ovalarında üretimi yapılmaktadır.
Çukurova, Silifke ve Antalya ovası, Ege ve Güney Marmara ovalarında tarımı yaygındır.
4. Mercimek
- Ülkemizde baklagiller içerisinde en fazla üretimi yapılan tarım ürünüdür.
- Nem ve su ihtiyacı azdır, olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
- Her türlü toprak koşullarında yetiştirilir. Kırmızı mercimek üretiminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi 1. sırada (2. İç Anadolu Bölgesi), yeşil mercimek üretiminde ise İç Anadolu Bölgesi 1. sıradadır. (2. Güneydoğu Anadolu Bölgesi)
Sanayi Bitkileri
Ülkemizde tahıl ürünlerinden sonra en fazla yetiştirilen tarım ürünleridir. Endüstri bitkileri ekonomik değeri yüksek olan pamuk, tütün ve şekerpancarı gibi tarım ürünlerinden oluşur. Genellikle Ege, Akdeniz ve Güney Marmara’da yetiştirilir.
1. Şekerpancarı
- Ilık iklimi seven şekerpancarı sulama imkanı olan her yerde yetişir. Büyüme döneminde nem ya da suya ihtiyaç duyar.
- Üretim alanı çok geniş olan şekerpancarı şeker sanayinin hammaddesidir. Ülkemizde şekerpancarı üretimi 1926 yılında Uşak ve Alpullu şeker fabrikalarının yapılmasıyla başlamıştır. Hasattan hemen sonra işlenmesi gerektiği ve uzak yerlere taşınmasının maliyeti arttırması ya da hemen bozulmasından dolayı şeker fabrikaları üretim alanlarının çevresinde kurulmuştur.
- Şekerpancarının küspesi hayvan yemi olarak kullanıldığından çevresinde besi ve ahır hayvancılığı da gelişmiştir.
- Üretimde 1. sırada İç Anadolu Bölgesi daha sonra da Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi gelir.
2. Pamuk
- Yetişme döneminde sulama veya yağış olgunlaşma döneminde ise sıcaklık ve kuraklık ister.
- Sıcak ve verimli alüvyal topraklarda yüksek verim elde edilir.
- Karadeniz Bölgesi’nde her mevsim yağışlı olması nedeniyle yetiştirilemez.
- Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaz sıcaklarının düşük olması nedeniyle yüksek kesimlerde yetiştirilemez.
- GAP projesiyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi sulamanın yaygınlaşmasından dolayı üretimde 1.sırayı almıştır.
- Ege Bölgesi 2. sırada, Akdeniz Bölgesi 3. sırada yer alır.
- Kolay taşınabilen ve bozulmayan bir ürün olduğu için tarım alanlarından uzak alanlarda da fabrikalar kurulabilir.
- Türkiye’de üretilen pamuk çoğunlukla iç piyasada kullanılmaktadır.
- Çin, ABD, Türkmenistan, İtalya ve Brezilya’dan sonra Türkiye 6. sırada yer alır.
3. Tütün
- Sıcak iklim bitkisi olan tütün, yetişme döneminde su olgunlaşma döneminde sıcaklık ister. Tütünün kıraç topraklardaki verimi yüksektir. Ülkemizin bütün bölgeleri tütün tarımı için elverişlidir. Ancak kaliteli tütün yetiştirebilmek için devlet kontrolünde üretilir. Devlet kontrolüyle üretim ve fiyat dalgalanmalarını önlemek de amaçlanmıştır.
- Türkiye’de tütün üretimi en fazla Ege Bölgesi’nde yapılır. Bunun dışında Orta Karadeniz (Samsun), Marmara Bölgesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde de üretimi yapılmaktadır.
- Türkiye’de üretilen tütünün kalitesi çok yüksektir. Bundan dolayı üretimin yarısı ihraç edilir. Dünyada ABD, Hindistan ve Brezilya’dan sonra Türkiye üretimde 4. sırada yer alır.
4. Çay
- Nem ve yağış isteği fazla olan bir üründür. Killi ve yıkanmış toprakları sever. Ülkemizde, yetişme alanı en dar olan endüstri bitkisidir.
- Tropikal iklim bölgelerinin tarım ürünü olduğu da söylenebilir.
- Ülkemizde Doğu Karadeniz kıyılarında (Rize, Trabzon, Artvin, Giresun) yetiştirilir. Hasadı yapılan yaş çay bozulmaya karşı dayanıksız olduğundan hemen işlenmek zorundadır. Bundan dolayı çay fabrikaları, çay arazilerine yakın yerlerde kurulmuştur. Çayın üretimi tüketimden fazla olduğu için ihracatı yapılan ürünlerimizdendir.
5. Keten
- Keten, dokuma ve yağ üretiminde kullanılan bir bitkidir. Liflerinden dokumacılıkta yararlanılır.
- Keten üretimi ülkemizde sınırlı bir alanda yapılmaktadır. Kastamonu, Sinop ve İzmit bunların başlıcalarıdır.
6. Kenevir
- Nemli ve ılıman iklimdeki topraklarda yetiştirilen kenevir, liflerinden çuval ve halat yapımı, tohumlarından bezir yağı üretiminde yararlanılır.
- Uyuşturucunun ham maddesi olarak kullanıldığı için üretimi devlet kontrolündedir. Kastamonu, İzmir ve Balıkesir’de üretilir.
7. Anason
- Alkol ve ilaç sanayinde kullanılır. Burdur, Isparta ve Antalya çevresinde üretilir.
8. Haşhaş
- Haşhaş bitkisi nemli ve yağışlı ortamları sevmez, sıcağa karşı dayanıklıdır.
- Ülkemizde her bölgede yetiştirilebilen haşhaş uyuşturucu üretiminde hammadde olarak kullanıldığından üretimi devlet denetimindedir. Haşhaş tohumundan yağ elde edilir. Küspesi ise hayvan yeminde kullanılmaktadır.
- Ülkemizde haşhaş üretiminin yarısına yakını Ege Bölgesi’nden (Afyon, Uşak, Denizli, Kütahya) karşılanır.
9. Gül
- Kozmetik sanayinde hammadde olarak kullanılan bir üründür. Gül yapraklarından krem, reçel, gül suyu, sirke, gül yağı ve kokulu esanslar üretilir. Gül yetiştiriciliğinin % 90′ ı Isparta’da yapılmaktadır.
Yağ Bitkileri
Ayçiçeği, soya fasulyesi, yerfıstığı, susam, zeytin tarım ürünlerinden oluşmaktadır.
1. Ayçiçeği
- Çimlenme ve büyüme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Ülkemizde güneş ışığının bol olduğu 500 ile 750 mm. arası yağış alan yerler ayçiçeği tarımına uygun olabilir. Bundan dolayı Erzurum – Kars ve Doğu Karadeniz kıyılarında tarımı yapılmaz. Kumlu ve gevşek topraklar verimini arttırır.
- Ayçiçeği yağ sanayisinde ve hayvan yemi olarak kullanılır. Bundan dolayı ayçiçeği arazilerine yakın yerlerdeki yağ fabrikalarının çevresinde hayvancılık faaliyeti de gelişmiştir. En fazla üretimi (Ergene – Trakya) Marmara Bölgesi’nde yapılır. Bunun dışında İç Anadolu, Akdeniz, Ege ve Orta Karadeniz başlıca üretim alanlarıdır.
2. Soya Fasulyesi
- Protein değeri yüksek olan soya fasulyesi besin sanayinde en geniş kullanım alanı olan tarım ürünüdür. (ekmek, et, un, yağ gibi). Akdeniz ikliminin bir ürünüdür. Ülkemiz, üretiminin %90’ını Akdeniz Bölgesi’nden sağlanmaktadır. (Çukurova) Orta Karadeniz ve Marmara’da da üretimi yapılmaktadır.
3. Yer Fıstığı
- Sıcak ve nemli iklim bölgelerinde yetiştirilir. Yağ sanayi ve kuruyemiş üretiminde kullanılır. Üretimin %90’ı Akdeniz
Bölgesi’nden karşılanır. Tarım Çukurova – Mersin Antalya yöresinde yoğunlaşmıştır.
4. Susam
- Yaz kuraklığına uyum sağlayabilen ılıman iklim bitkisidir. Kullanım alanı geniştir. Tohumundan yağ elde edilir. Akdeniz Bölgesi susam üretiminde birincidir.
5. Zeytin
- Akdeniz ikliminin karakteristik kültür bitkisidir. Ekonomik değeri yüksek olan zeytin ; yaz kuraklığına dayanıklı, kışları ılık geçen bölgelerde yetiştirilir. Soğuğa karşı dayanıklı değildir. Yağ sanayi ve sofralık tüketimde kullanılır.
- Ege Bölgesi (Balıkesir – Edremit) zeytin üretiminde ilk sıradadır. Bu bölgeyi Güney Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi izler.
Meyvecilik
Türkiye ekonomisi açısından önemli meyveler fındık, turunçgil elma, incir, muz, üzüm, antepfıstığı, şeftali, kayısı, ceviz, badem, vişne ve kirazdır.
1. Turunçgil (Narenciye)
- Portakal, limon, mandalina, greyfurt ve turunca narenciye adı verilir. Ülkemizde turunçgiller kışları ılık geçen ve yazları sıcaklığın yüksek olduğu Akdeniz ikliminde yetiştirilir. Sıcaklığın 0°C’nin altına düştüğü yerlerde üretimi yapılmaz. En fazla Akdeniz Bölgesi kıyı kuşağında yetiştirilmektedir. Türkiye’de üretilen turunçgillerin % 90’ı bu kıyı kuşağında yetiştirilir. (Mersin, Antalya, Muğla, Adana, Aydın)
2. Fındık
- Her mevsim yağış alan ılıman ve nemli yerlerdeki humus yönünden zengin topraklarda yetiştirilen bir tarım ürünüdür. Don olayına karşı dayanıksızdır. Ülkemizde fındık üretiminin %80’i Karadeniz’den (Giresun, Ordu, Trabzon, Samsun, Düzce, Zonguldak) %20’lik kısım ise Marmaradan (Kocaeli-Sakarya) sağlanır.
- Fındık, yağ ve gıda sanayinde kullanılmaktadır. Türkiye fındık üretimi ve ihracatında Dünya’da birincidir.
3. İncir
- Akdeniz iklimine uyum sağlamış bir bitkidir. Kış ılıklığını sever. Soğuğa ve don olaylarına karşı dayanıksız olduğundan iç bölgelerde üretimi yapılmaz.
- İncir üretiminde, Ege Bölgesi birincidir. (Aydın ve İzmir) az da olsa Karadeniz kıyıları ve Güney Marmara Bölümü’nde yetiştirilir. En önemli ihraç ürünlerimizden biridir. Türkiye kuru incir üretiminde dünyada birincidir.
4. Üzüm
- Ülkemizde yetişme alanı en geniş ve en çok üretilen meyve üzümdür. Soğuğa ve don olaylarına karşı dayanıklı olan
üzüm, olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Kış mevsiminde – 40°C’ye kadar dayanıklı bir bitkidir. - Humusça zengin verimli topraklarda iyi yetişir. Türkiye’ de hemen hemen her bölgede üretimi yapılmaktadır. En fazla Ege Bölgesi’nde (Manisa-Gediz Ovası) üretimi yapılır. İkinci sırada da Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer alır. Kuru üzüm olarak önemli ihraç ürünlerimizdendir.
5. Elma
- Düşük sıcaklığa ve soğuğa karşı çok dayanıklı bir meyve olduğundan, iç bölgelerde (karasal iklim) yaygın olarak yetiştirilir. Elma üretiminde İç Anadolu Bölgesi birinci sıradadır. (Nevşehir, Amasya, Tokat, Niğde, Konya)
6. Muz
- Tropikal iklim meyvesi olan muz soğuğa karşı hassas, don olaylarına karşı dayanıksızdır. Sadece Akdeniz Bölgesi’nde üretilir. (Anamur- Alanya- Gazipaşa)
- Muz üretimi ülke ihtiyacını karşılamadığı için yurt dışından ithal edilir.
7. Antep Fıstığı
- Antep fıstığı, yüksek sıcaklığın ve yaz kuraklığının olduğu bölgelerdeki kireçli topraklarda yetiştirilir.
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi antep fıstığı üretiminde 1. sırada yer alır. (Gaziantep, Siirt, Urfa)
- Önemli ihraç ürünlerimizdendir.
- Antep fıstığı üretiminde Türkiye, İran’dan sonra ikinci sırada yer alır.
8. Kayısı
- Meyve verme döneminde su, olgunlaşma döneminde sıcaklık isteyen bir bitkidir.
- Kayısı üretiminin %50′ ye yakını Malatya’dan elde edilir.
- Türkiye, kayısı üretimi ve ihracatında Dünya’da birinci sırada yer alır.
Sebzecilik
- Ülkemizde farklı iklim koşullarının yaşanmasından dolayı hemen hemen her bölgede farklı sebze türleri yetiştirilir. Sebze üretiminde ilk sırayı Akdeniz Bölgesi alır. Akdeniz Bölgesi’nde kışların ılık geçmesi ve modern yöntemlerle seracılık yapılması farklı türde sebze üretimini arttırmıştır.
- Akdeniz kıyılarında yapılan seracılık modern koşullarda yapıldığından intansif tarım yöntemine bir örnektir.
