Türk Destanlarında Mitolojik Ögeler (Motifler)
Mitoloji, mitleri inceleyen bilim daldır. Mit, doğaüstü varlıkların, eylemlerinin öyküsünü oluşturur. Bu öykü kesinlikle gerçek ve kutsal olarak kabul edilir, her zaman bir yaratılış ile ilgilidir, bir şeyin yaşama nasıl geçtiğini ya da bir davranışın, bir çalışma biçiminin nasıl yaratılmış olduğunu anlatır.
Destan motifleri genellikle kutsal kaynaktan gelmekte ve böyle kabul edilmektedir. Destan motifleri, destan kahramanları ile iç içedir. Türk destanlarındaki önemli motifler şunlardır:
1) Bozkurt (Gök Börü): Türk’ün hayat ve savaş gücünün sembolüdür. Destanların yapısında iki ayrı özellik gösterir. a) Bozkurt şeklinde ve koruyucu güçteki ‘Ulu Atalar Fluhu’ Tanrı tarafından gönderilmiş ve Bozkurt şeklinde ‘Yardımcı Ruh”. Genellikle gökten inmiş bir ışık içinden meydana çıkar.
2) Işık (Kutsal Işık) Motifi: Destanların kuruluşunda genellikle kutsallığı olan hayat verici bir özelliğe sahip semavî-dinî bir motiftir. Türk boylarını yönetecek kahramanlar ve onların evlenecekleri kadınlar genellikle kutsal bir ışıktan doğarlar.
3) Ok-Yay Motifi (Gümüş Ok / Altın Ay): Destanlarda hukuksal birer sembol ve de Alp’in kişiliğini değerlendiren birer vasıtadır. Alp’in kişiliği, kullanması kılıç kuşanması ve ok atmaktaki başarısıyla ölçülür.
4) Mağara Motifi: Kutsal aile ocağının yer aldığı ve atalar kültüne kurbanların adandığı yerdir. Kurtarıcı, sığınak; doğurucu, ana özelliği gösterir.
5) Ağaç Motifi: Destanlarda üç farklı özellik gösterir: Sığınak ev, doğurucu (ana) ata ile varlığı ve devleti sembolize etmek.
6) Demir ve Demircilik Motifi: Metaller ve demir Türk mitolojisinde kainatı oluşturan beş elementten biridir ve canlı oldukları düşünülür. Demircilik sanatı ile uğraşanları, Türkler kutsal saymaktadır.
7) Rüya (Düş) Motifi: Kahramanların hareket biçimlerinin tayinine ve gelecekteki olaylardan haberdar olmalarına yaraması bakımından destanlarda önemlidir.
8) Kırklar Motifi: Kültüre özgü ve kalıplaşmış bir sayıdır.
9) At Motifi: Baş kahramanların en büyük yardımcısı ve yoldaşıdır.
10) Büyü (Sihir) Motifi: Türk destanlarında önemli bir yer tutar. Uygur Destanı’ndaki sihirli “Yada Taşı” Türklerin cihan hakimiyeti sağlamasında önemli bir etkendir.
11) Pir Motifi: Destan kahramanlarına yol gösteren, hakanların danıştıkları görmüş-geçirmiş, bilgili, irfan sahibi yaşlı kişilerdir.
12) Kutsal Dağ Motifi: İnsanları düşmandan koruyan ve kendisine özgü bir ruha sahip olan dağ motifi, ayrıca Gök Tanrı’ya kurban adanan ve tören yapılan kutsal bir tapınak kimliği taşır.
13) Kutsal Su Motifi: Tanrı’nın yüzünü gördüğü için su kutsaldır ve kâinatı oluşturan beş elementlerden biridir.
tşkk