TBMM’YE KARŞI ÇIKARILAN AYAKLANMALAR
Nedenleri:
A. İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan Ayaklanmalar:
1. Ahmet Anzavur Ayaklanması:
Ahmet Anzavur tarafından Balıkesir ve çevresinde çıkarılan bu ayaklanmanın amacı; bu bölgedeki milli kuvvetleri yok etmektir. Ayaklanma Ali Fuat Paşa’ya bağlı Kuvayi Milliye ve Çerkez Ethem’e bağlı Kuvayi Seyyare tarafından bastırılmıştır.
2. Kuvayi İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması:
Damat Ferit Paşa tarafından kurulan bu ordunun amacı; Adapazarı ve çevresindeki milli kuvvetleri etkisiz hale getirmektir. Boğazlar bölgesinde denetim sağlamak amacıyla İngilizler de bu ayaklanmayı desteklemişlerdir. Ayaklanma milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır. Ayaklanma bastırılırken bazı Kuvayi İnzibatiye askerleri gerçeği görerek milli kuvvetlere katılmışlardır.
B. İstanbul Hükümeti ve İşgal Devletleri’nin Ortaklaşa Çıkardıkları Ayaklanmalar:
1. Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanması
2. Yozgat, Yenihan, Boğazlayan ve Çapanoğulları Ayaklanması
3. Afyon Ayaklanması (Çopur Musa)
4. Konya Ayaklanması (Delibaş Mehmet)
5. Urla Ayaklanması (Milli Aşireti)
6. Koçgiri, Cemal Çeto, Ali Batı, Şeyh Eşref Ayaklanmaları ve Malatya Vakası
Bu ayaklanmaların, amacı; Anadolu’da karışıklık çıkararak milleti ikiye bölmek, milli kuvvetleri etkisiz hale getirmek ve TBMM’yi ortadan kaldırmaktır.
C. Kuvayimilliye Yanlısı Olup Sonradan Ayaklananlar
1) Çerkez Ethem Ayaklanması: Önceden birçok ayaklanmayı bastıran Çerkez Ethem, kanunlara uymayarak düzenli ordulara karşı isyan etmiştir. I. İnönü Savaşı’nın kazanılmasıyla bu isyan bastırılmış, Çerkez Ethem Yunanlılara sığınmıştır.
2) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması: Bu isyan Refet Bele komutasındaki birlikler tarafından bastırılmıştır.
D. Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
- Doğu Anadolu’da Ermeni Ayaklanması
- Doğu Karadeniz’de Pontus Rum Ayaklanması
- Doğu Trakya’da ve Batı Anadolu’da Yunan Ayaklanması
Ermeni ve Rumların amacı, ayaklanma çıkardıkları bölgelerde kendi milli devletlerini kurmaktır.
TBMM’nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Tedbirler:
- Vatana ihanet suçunu işleyenleri tutuklamak için 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı.
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na dayanarak vatan hainlerini cezalandırmak için 18 Eylül 1920’de İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
Bu mahkemelerin,
– Üyeleri meclisin içinden salt çoğunlukla vekiller arasından seçildi.
– Üyeleri üçer vekilden oluşturuldu.
– Vereceği kararları bozmak için temyize gidilemeyeceği açıklandı.
– Vereceği kararların hemen yerine getirileceği duyuruldu.
- İstanbul Hükümeti ile tüm resmi haberleşmeler kesildi.
- İstanbul Hükümeti’nin Şeyhülislam Dürrizade Said Abdullah Efendi’ye yayımlattığı fetvaları etkisiz kılmak için, TBMM de Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi’ye fetvalar yayımlattı.
Ayaklanmaların Sonuçları
- TBMM’nin ayaklanmaları bastırması sonucu gücü ve otoritesi arttı.
- TBMM’nin elindeki insan ve malzeme gücünü, ayaklanmaları bastırmak için harcaması sonucu düzenli ordunun kurulması gecikti.
- Kurtuluş Savaşı gecikti.
