Söz Öbekleri
Yansıma Sözcükler
Doğada, insan dışında varlıkların çıkardığı seslerin dile sözcük olarak alınmış biçimleridir.
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler yansımadır:
- Arabanın patlayan lastiği herkesi korkuttu. )
- Ocaktaki tencereden cızırtılar yükseliyor
- Köpek havlamaları yüzünden sabaha kadar uyuyamadık.
Yansıma sözcükler cümle içinde ikileme biçiminde de kullanılabilir.
- Ağaçlardaki meyveler patır patır dökülüyor
- Davullar gümbür gümbür çalınıyor.
- Çocuklar kendi aralarında fısır fısır konuşuyorlar
İkilemeler
Anlamı güçlendirmek için sözcüklerin arka arkaya yinelenmesiyle oluşturulan söz öbekleridir.
İkilemeler farklı yapılış özellikleri taşır:
Aynı sözcüğün tekrarıyla yapılabilirler:
- Dağcılar ağır ağır tırmanarak dağın zirvesine ulaştılar
- Bazen bir soruyu derin derin düşünüyordu.
Eş veya yakın anlamlı sözcüklerle yapılabilirler:
- Hepimize yalan yanlış sözler söylemiş.
- Hatırladığım kadarıyla kara kuru biriydi
Zıt anlamlı sözcüklerle yapılabilirler:
Bu şehirde aşağı yukarı dört yıl kaldık.
Konudan az çok onun da haberi vardı.
Biri anlamlı, diğeri anlamsız sözcüklerle yapılabilirler:
Çoluk çocuk pikniğe gittiler.
Bu aralar hiç söz möz dinlemiyor
İkisi de anlamsız sözcüklerle yapılabilirler:
Bütün ıvır zıvırı toplayıp çöpe attık.
Her yerde abuk sabuk konuşmaması gerekiyor
Deyimler
Olayları, durumları veya kavramları anlatmak için kullanılan kalıplaşmış söz öbekleridir. Çoğu deyim, sözcüklerin gerçek anlamlarından uzaklaşarak mecazlaşmalarıyla oluşmuştur. Ve yüzlerce yıldır kalıplaşarak günümüze ulaşmışlardır. Deyimler, hem yazılarımıza hem de konuşmalarımıza derinlik katar.
Anlattıklarımızı ilgi çekici hâle getirir Birkaç cümleyle anlatabileceğimiz bir durumu iki üç sözcükten oluşan bir deyimle anlatabiliriz. Böylece kısa ve özlü anlatım sağlamış oluruz.
Deyimler söz öbekleri biçimindendir ve içinde kullanıldıkları cümleye göre çekimlenirler:
- Kitaptaki hatalar gözünden kaçmamıştı. (gözünden kaçmamak)
- Etrafta olup biteni anlayabilmesi için gözünü dört açması gerekiyor (gözünü dört açmak)
Deyimler kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için sözcüklerinde değişiklik yapılamaz.
“Dışarıda sürahiden boşanırcasına yağmur yağıyordu.” cümlesinde kullanılan deyim “sürahiden boşanırcasına“ değil, “bardaktan boşanırcasına” şeklinde olmalıdır.
Deyimler bir metin içinde anlamına uygun olacak biçimde kullanılmalıdır.
Örnek: Aşağıdakilerin hangisinde bir deyim cümlenin anlamına uygun biçimde kullanılmamıştır?
A) Derste anlatılanları can kulağıyla dinlemelisiniz.
B) Başı sıkışınca hemen bana gelir ve benden yardım isterdi.
C) Sevdiklerini gözünden sakınır, onlara çok eziyet ederdi.
D) Yaptığı başarılı çalışmalarla patronunun gözüne girmeyi başardı.
çözüm:
C seçeneğinde kullanılan “gözünden sakınmak” deyimi “bir şeye aşırı ilgi göstermek, önemle bakıp korumak” anlamındadır ve cümlenin anlamına uymamaktadır.
