Osmanlı Basınının Ortaya Çıkışı

Basın, günlük ya da haftalık, olarak, güncel olaylara ilişkin bilgileri içeren yayınların bütünüdür. Genellikle günlük basın ürünlerine gazete, haftalık, on beş günlük veya aylık yayınlanan basın ürünlerine de dergi denilmektedir.

Kamuoyu; bir toplum içinde yaşayan insanların belli bir olgu, kavram, olay ya da inanç üzerindeki ortak yargısı ya da bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halk oyu şeklinde tanımlanabilir.

Basın, toplumun algısını ve düşüncesini değiştirmede yani kamuoyu oluşturmada en etkin kurumdur.

Basın, Osmanlı toplumunun Avrupa’dan XIX. yüzyılda aldığı kurumlardan biridir. Osmanlı topraklarında ilk süreli yayını 1795 yılında Fransız elçiliği başlatmıştır. İlk önce Bulletin Des Nouvelles (Haberler Bülteni) sonra Française de Constantinople (İstanbul’un Fransız Gazetesi) adını taşıyan bu yayınlar Fransız Devrimi’ni anlatmak ve savunmak amacını taşıyan siyasi propaganda içerikli yayınlardır. Bu yayınlar Osmanlı toplumu üzerinde hiç etkili olmamıştır.

Osmanlı basınının başlangıcı iki süreli yayınla başlar. Birincisi İzmir’de ilk ticari içerik ağırlıklı, Fransızca olan Spectatuer Oriental (Doğulu Seyirci),
ikincisi ise yarısı Türkçe yarısı Arapça olan Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın çıkarttığı Vekayi-i Mısriyye’dir. Vekayi-i Mısriyye, valinin yönetimle ilgili talimatlarını memurlarına iletmek amacıyla çıkarılmış siyasi içerikli bir gazeteydi. Bu gazete Osmanlı toplumunda çok dilli resmi gazete geleneğini başlatmıştır. Diğer taraftan ilk Türkçe-Rumca resmi gazeteyi de (Vekayi-i Giridiye) 1831 yılı başında yine Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa yayınlatmıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Osmanlı İmparatorluğu’nda yayınlanan ilk resmi gazete aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ceride-i Havadis
B) Tercüman-ı Ahval
C) Takvim-i Vekayi
D) Tasvir-i Efkar

Çözüm:
Doğru cevap C seçeneğidir. Takvim-i Vekayi, 1831 yılında II. Mahmud döneminde yayın hayatına başlayan ilk resmi Osmanlı gazetesidir.

---

2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’da ilk özel gazetelerin ortaya çıkışında etkili olan faktörlerden biri değildir?
A) Tanzimat Fermanı’nın ilanı
B) Matbaanın yaygınlaşması
C) Islahat Fermanı’nın getirdiği yenilikler
D) Lale Devri’ndeki kültürel gelişmeler

Çözüm:
Doğru cevap D seçeneğidir. Lale Devri (1718-1730), Osmanlı’da ilk özel gazetelerin çıktığı 19. yüzyıldan çok önce yaşanmıştır.

---

3. Osmanlı’da yayınlanan ilk özel gazete ve kurucusu aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
A) Takvim-i Vekayi – William Churchill
B) Ceride-i Havadis – Agah Efendi
C) Tercüman-ı Ahval – Şinasi
D) Tasvir-i Efkar – Namık Kemal

Çözüm:
Doğru cevap C seçeneğidir. Tercüman-ı Ahval, 1860’ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılan ilk özel Türk gazetesidir.

---

4. Osmanlı basın tarihinde “ilk muhalif gazete” olarak kabul edilen ve Namık Kemal’in de yazılar yazdığı gazete aşağıdakilerden hangisidir?
A) İbret
B) Hürriyet
C) Muhbir
D) Basiret

Çözüm:
Doğru cevap A seçeneğidir. İbret gazetesi, Namık Kemal’in başyazarlığını yaptığı ve hükümet politikalarını eleştiren ilk muhalif gazetelerdendir.

---

5. Osmanlı basın hayatıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) İlk Türkçe gazeteler yabancılar tarafından çıkarılmıştır
B) Basın özgürlüğü II. Abdülhamid döneminde genişlemiştir
C) Vilayet gazeteleri taşrada yayınlanmıştır
D) Mizah gazeteleri 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır

Çözüm:
Doğru cevap B seçeneğidir. II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) basın üzerindeki sansür artmış, basın özgürlüğü kısıtlanmıştır.