ÖGELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER (YÜKLEMİN YERİNE GÖRE)
a. Kurallı Cümle
Yüklemi sonda yer alan cümlelere verilen isimdir.
Kurallı cümle için “düz cümle” ifadesi de kullanılır.
— Ben sende bütün aşklarımı temize çektim.
— Sen, bağrıma saplanmış kara saplı bir bıçaksın.
b. Devrik Cümle
Yüklemin cümlenin başında ya da ortasında olduğu kısacası sonda olmadığı cümle türüdür.
Devrik cümle türünde yüklem, devredilmiş yani sondan ortaya ya da başa alınmıştır.
— Seviyorum seni ekmeği tuza banıp yer gibi.
— Gittin kalbimin ortasına ayrılık şiiri yazarak.
— Yeşil pencerenden bir gül at bana.
Bazen yüklemden sonra tamlayanın geldiği ya da söz dizimi bozulan deyimlerde de devrik cümle özelliği vardır.
“Dante gibi ortasındayız ömrün.” dizesinde yüklem “ortasındayız ömrün” ifadesi olduğu halde tamlanan (asıl unsur) sonda olmadığı için devriktir.
“Çocuğun tutuştu etekleri.” cümlesi de devrik cümledir.
Örnek: Aşağıda verilen dizelerden hangisi yükleminin yerine göre ötekilerden farklı bir cümledir?
A) Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum.
B) Bu dağların eskiden aşinasıdır soyum.
C) Bekçileri gibiyiz ebenced buraların.
D) Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi.
E) Kırlara açılırız her gün çıngıraklarımızla
Çözüm: B, C, D ve E seçeneklerinde verilen cümleler “devrik” fakat A seçeneğinde verilen cümle “kurallı” cümle durumundadır.
Parantez Cümlesi (Açıklamalı Cümle)
Bazı kaynaklarda bu cümle türü “ara sözlü cümle” olarak da geçmektedir. Bu tarz cümlelerde ara söz veya açıklayıcı bir cümle kullanılır.
— İstanbul’u, en sevdiği şehri, özlemle anıyordu.
— Bu olayı, sen de görüyorsun, kimse önemsemedi.
Eksiltili (Bitmemiş) Cümle
Yüklemi söylenmeyen cümle türüdür.
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak (… )
İkinci dizede yüklem söylenmemiş, bu yüzden ikinci dize bitmemiş (eksiltili) cümledir.
Örnek: Aşağıdakilerden hangisinde, virgülden önceki bölüm eksil
cümledir?
A) Dalaman’dan sonra Marmaris’te bir çay molası, ardından dağlara tırmanıyoruz.
B) Şoförlere kök söktüren bir yolmuş bu ama güzelliğine diyecek yok.
C) Keskin virajlar aşıyoruz durmadan, her tırmanışta bir başka güzellik çıkıyor karşımıza.
D) Günlük ağaçlarının kokusu dağları tütsülüyor, doğanın güzelliğini bastırıyor durmadan.
E) Altmış kilometre sonra dağlar geride kalıyor artık, birden bembeyaz bir tatil köyüne varıyoruz.
Çözüm: Eksiltili cümle, yüklemi söylenmeyen cümlelerdir. B, C, D ve E seçeneklerinden virgülden önce yüklemler kullanıldığı için bu seçeneklerdeki cümleler eksiltili değildir. A seçeneğinde virgülden önceki bölümde yüklem söylenmediği için virgülden önceki bölüm eksiltili cümledir.
