Lale Devri Yenilikleri

Osmanlı tarihinde 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayan ve 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona eren dönem Lale Devri olarak bilinir. Bu döneme Lale Devri ifadesini kullanan ilk kişi de Yahya Kemal Beyatlı’dır.

Lale Devri’nde sosyal ve kültürel hayatta önemli reformlar yapılmıştır. Batı ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler geliştirilmeye çalışılmıştır. Osmanlı devlet adamları ve dönemin bazı aydınları ilk kez Avrupalıların üstünlüğünün altında yatan sebeplerin öğrenilmesi gerektiğini kabul etmiştir ve Avrupa’daki düzene ayak uydurularak ıslahatlar yapılması tezini savunmuşlardır.

Osmanlı tarihinde Avrupa tarzında ilk yenileşme hareketleri Lale Devri’nde görülmüş, dış sorunları çözmek için diplomasiye değer verilmiş, Avrupa ile ilişkiler eskisinden daha çok önemsenmiştir.

28 Çelebi Mehmet Efendi Avrupa’ya gönderilen ilk elçi olarak sefaretname adlı eserini bırakmıştır. 28 Çelebi Mehmet’in oğlu Mehmet Seyit Efendi, Lale Devri’nde Avrupai tarzdaki değişmenin öncüsü olmuştur. Özellikle Osmanlı’da zengin zümrelerin Avrupalı tarzında ev eşyaları, giysiler, resim ve tablolar kullanması dikkat çekmiştir.

Lale Devri’nde başta edebi eserler olmak üzere kültürel ve bilimsel eserlerin Türkçe ‘ye çevrilmesi için bir heyet oluşturulmuş ve bu heyet Arapça ve Farsça dışında Batı’da yazılmış bir kaç tarih, felsefe ve astronomi eserleri de Türkçe ‘ye tercüme etmiştir.

Lale Devri’nde kültür, mimari, sağlık ve sosyal alanlarda gerçekleştirilen bunca gelişme 1730 Patrona Halil İsyanı ile sonuçsuz kalmıştır.

Lale Devri’nin coşkusunu, duygularını gazellerinde dile getiren Nedim ve Şeyh Galip Lale Devri’nin en önemli şairlerindendir. Türk minyatürünün üstadı kabul edilen Levni bu dönemin sanatkarlarındandır.

Padişah III. Ahmet’in din kitapları basılmaması şartıyla matbaanın açılmasına izin veren fermanı sonrası 1727’de İbrahim Müteferrika’nın evinin altına ilk matbaa kurulabilmiştir. Basılan ilk eser “Van Kulu Lügati” olmuş ve 1729 – 1741 arası sadece 17 kitap basılabilmiştir.

Matbaanın getirilmesine rağmen dini eserlerin matbaada basımının yasaklanması “toplumun belli bir kesiminin tepkisinden çekinildiğini gösterir.”

Çözümlü Test Soruları

1. Lale Devri’nin en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Askeri alanda köklü reformlar yapılması
B) İlk kez Batı tarzı yeniliklerin görülmeye başlaması
C) Toprak sisteminde radikal değişiklikler yapılması
D) Halifeliğin güçlendirilmesi

Çözüm: Doğru cevap B) İlk kez Batı tarzı yeniliklerin görülmeye başlaması‘dır. Lale Devri (1718-1730), Osmanlı’da Batılılaşma hareketlerinin ilk örneklerinin görüldüğü dönemdir.

2. Aşağıdakilerden hangisi Lale Devri yeniliklerinden biri değildir?
A) İlk matbaanın kurulması
B) İtfaiye örgütünün oluşturulması
C) Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması
D) Çini atölyelerinin açılması

Çözüm: Doğru cevap C) Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması‘dır. Nizam-ı Cedid, III. Selim döneminde kurulmuştur. Matbaa (Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika), Tulumbacı Ocağı (itfaiye) ve çini atölyeleri Lale Devri yeniliklerindendir.

3. Lale Devri’nde açılan ilk matbaa ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Sadece dini eserler basılmıştır
B) Arapça eser basımı yasaklanmıştır
C) İlk basılan eser Vankulu Lügati’dir
D) Hattatlar tarafından desteklenmiştir

Çözüm: Doğru cevap C) İlk basılan eser Vankulu Lügati’dir‘dir. 1727’de kurulan matbaada ilk basılan eser Vankulu Mehmet Efendi’nin Arapça-Türkçe sözlüğüdür. Dini eserler basılmamış, hattatlar tepki göstermiştir.

4. Lale Devri’nin sona ermesine yol açan temel olay nedir?
A) Patrona Halil İsyanı
B) Kabakçı Mustafa İsyanı
C) Celali İsyanları
D) Yeniçeri Ayaklanması

Çözüm: Doğru cevap A) Patrona Halil İsyanı‘dır. 1730’da çıkan bu isyan sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, III. Ahmed tahttan indirilmiştir.

5. Lale Devri’nde yapılan aşağıdaki yeniliklerden hangisi kültürel alandadır?
A) Kağıt fabrikasının açılması
B) Yalova’da kağıt fabrikası kurulması
C) İstanbul’da kütüphaneler açılması
D) Doğu dillerinden çeviriler yapılması

Çözüm: Doğru cevap D) Doğu dillerinden çeviriler yapılması‘dır. Bu dönemde Farsça ve Arapça’dan birçok eser Türkçe’ye çevrilmiştir. Diğer seçenekler teknik/ekonomik yeniliklerdir.

6. Lale Devri’nde mimari alanda yapılan en önemli çalışma nedir?
A) Topkapı Sarayı’nın genişletilmesi
B) Batı tarzı sivil mimari örneklerinin ortaya çıkması
C) Anadolu’da kervansarayların yapımı
D) Mimar Sinan eserlerinin restore edilmesi

Çözüm: Doğru cevap B) Batı tarzı sivil mimari örneklerinin ortaya çıkması‘dır. Sadabad Kasrı gibi Batı etkili sivil mimari eserler yapılmış, bahçe kültürü gelişmiştir.