1) ”Zamirler, isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak görev alabilir.
— Çocukların birkaçı ödevini yapmamıştı.
— Herkesin derdi zaten kendisine yetiyordu.
İsim tamlamalarında zamirler de tamlayan olur.
Örnek: Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek vardır?
A) Onun kardeşi de köyde öğretmenmiş.
B) Çeşmenin başında büyük bir kalabalık toplandı.
C) Yolcunun çantasını bulup getirmişler.
D) Kapının önünde yaşlı bir adam duruyordu.
E) Otobüs durağında bizden başka kimse yoktu.
Çözüm: A seçeneğindeki “onun kardeşi” sözü belirtili isim tamlamasıdır. Tamlamanın tamlayanı olan “onun” sözcüğü kişi zamiridir.
2) Kişi zamirlerinin tamlayan olduğu isim tamlamalarında tamlayan düşebilir. ÖSYM, sorduğu bir soruda bu durumu “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” olarak adlandırmıştır.
— Gözlerin, gönlümde açan nergislerdir.
— Kalbimi kımıldatır bir gülüşün.
3) Zamirlerle kurulan isim tamlamalarında kimi zaman tamlanan düşer. “Sizin hiç babanız öldü mü / Benim bir kere öldü kör oldum.” dizelerinde geçen “benim” sözcüğü aslında “babam” sözcüğüyle tamlama oluşturmaktadır ancak “babam” sözcüğü yani tamlanan düşmüştür.
Tamlayanı ve tamlananı düşmüş kullanımlar, isim tamlaması olarak kabul edilmez. ÖSYM, “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” veya “tamlananı düşmüş ad tamlaması” ifadelerini kullanmıştır.
4) İsim tamlamalarında tamlanan tamlayan içinden “seçme” bildiriyorsa tamlayan eki “—ın” yerine “-dan” eki kullanılabilir fakat “seçme” bildirmiyorsa bütünü belirtiyorsa “-ın” yerine “-dan” ekini kullanmak anlatım bozukluğuna yol açar.
5) Türkçede önce tamlayan, sonra tamlanan kullanılır fakat bazı isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Yani, kimi isim tamlamalarında tamlanan, tamlayandan önce söylenebilir.
— Dante gibi ortasındayız (tn) ömrün (ty).
Bu dizede “ömrün ortası” belirtili ad tamlamasında tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir.
6) İsim tamlamalarında bir tamlayan birden çok tamlanan için kullanılabilir. Bu tamlamalara “tamlayanı ortak ad tamlaması” adı verilir.
— “Caminin avlusu ve minaresi” tamlamasında bir tamlayan birden çok tamlanan için kullanılmıştır.
7) İsim tamlamalarında bir tamlanan birden çok tamlayan için kullanılabilir. Bu tamlamalara “tamlananı ortak isim tamlaması” adı verilir.
— “Romanın ve hikâyenin işlevi” tamlamasında bir tamlanan birden çok tamlayan için kullanılmıştır.
8) İsim tamlamaları cümlede sıfat veya zarf göreviyle kullanılabilir.
Örnek: Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tamlayanından önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır?
A) Beni, sokağımıza eski, tahta köprüden geçirin
B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize
C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlayan sabah
D) Kâğıtlarla camlarını örteyim pencerelerin
E) Eski, ılık akşamlar yağmurla çalsın kapımızı
çözüm; D seçeneğindeki “pencerelerin camları” tamlaması “camlarını pencerelerin” biçiminde söylenerek tamlanan tamlayandan önce söylenmiştir.
9) Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan cümleden veya fiilden oluşabilir.
10) Bazı isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcük ya da sözcükler girebilir. Tamlayan ile tamlanan arasına giren sıfat tamlananı belirtir ya da niteler.
Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat girmez, araya sıfat getirilmesi anlatım bozukluğuna yol açar. Sıfat belirtisiz isim tamlamasından önce getirilmelidir, tamlamanın başına gelen sıfat tamlamanın tamamını belirtir ya da niteler.
– Maliye eski bakanı (yanlış)
Eski maliye bakanı (doğru)
– Belediye eski başkanı (yanlış)
11) Belirtili isim tamlamalarında tamlayan bir sıfat tarafından nitelenebilir ya da belirtilebilir.
12) Belirtisiz isim tamlamaları bir sıfat tarafından nitelenebilir ya da belirtilebilir.
— “Bir macera romanı okudum.” cümlesindeki “bir” belirtme sıfatı “macera romanı” tamlamasını belirtmiştir.
— “Eski cami avlusunda oturup sohbet ettik.” cümlesindeki “eski” niteleme sıfatı “cami avlusu” tamlamasını nitelemiştir.
İsim tamlamalarında isim-fiiller ve sıfat-fiiller tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilir ancak fiilimsilerin tamlama kurup kurmadığı tartışmalıdır.
— Gülüşünün güzelliğini aldım rüyalarıma.
ty (fiilimsi)
— Gidenin ardında kalır umutlar.
ty (fiilimsi)
14) Kişi zamirlerinin tamlayan olduğu isim tamlamalarında tamlanan eki düşebilir.
— “Bizim diyarda yoktur böyle zorluklar.” cümlesinde “ diyarda” sözcüğündeki “-ımız” tamlanan eki düşmüştür.
— “Sizin çocuk dün derse girmemiş.” cümlesinde “çocuk” sözcüğündeki “-unuz” tamlanan eki düşmüştür.
— “Dağların arasından, sizin köye doğru yürüyorduk.” cümlesinde “ köye” sözcüğündeki “—ünüz” tamlanan eki düşmüştür.
