İsim-Fiil (Mastar) 8. sınıf Türkçe

Fiillere getirilen “-me / -ma, -mek / -mak, -ış / -iş /-uş /-üş” ekleriyle oluşturulan ve fiillerin isim şekli olarak kullanılan fiilimsi türüdür.

Dikkat: İsim-fiil ekleri, akılda kalması için “mayışmak” şeklinde kısaltılabilir.

Örnekler

• Cep telefonunu şarja takmayı yine unutmuş.
• Sahilde tek başına yürümeyi çok severdi.
• Babamın dönüşünü hepimiz sabırsızlıkla bekliyorduk.
• Hastane önünde meraklı bekleyiş sürüyordu.
• Güneşin altında çalışmak elbette çok zor.
• Elektrik üretmek için rüzgâr santralleri kuruluyor.
  –> Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler, fiilden “-me, -iş, – mek” ekleriyle türediği ve fiil anlamını koruduğu için isim-fiildir.

Karıştırmayalım: “-me / -ma” ekleri, eklendiği sözcüğe olumsuzluk anlamı katıyorsa olumsuzluk eki, katmıyorsa isim-fiildir. Bir sözcük art arda iki “-me / -ma” eki almışsa birincisi olumsuzluk, İkincisi isim-fiil ekidir.

Örnekler

• Projeyi üyelere anlatma görevi bana düşmüştü.
• Sana söylediklerimi sakın kimseye anlatma!
  –> Bu cümlelerden birincisindeki “-ma” eki, eklendiği sözcüğü olumsuz yapmamış, ikincisi ise olumsuz yapmıştır. O hâlde birinci cümledeki “anlatma” sözcüğü isim-fîildir.
• Tarafsız davranmaması yazılarına gölge düşürüyor.
  –> Bu cümledeki “davranmaması” sözcüğünde art arda gelen “-ma” eklerinden birincisi olumsuzluk eki, ikincisi ise isim-fiildir.

Karıştırmayalım: ış / -iş / -uş / -üş” eklerini alan fiiller, cümleden çıkarılarak olumsuz yapılmalıdır. Olumsuzluk eki, ış / -iş /-uş / -üş” eklerinden önce getirilebiliyorsa bu ekler isim-fiildir.

Örnekler

• Baharın gelişi çocukları da mutlu etmişti.
• Teknoloji, baş döndürücü bir hızla gelişti.
  –> Birinci cümledeki sözcük “gelmeyişi” şeklinde olumsuz yapılabilir. Olumsuzluk eki, “-iş” ekinden önce geldiği için bu sözcük isim-fiildir. İkinci cümledeki sözcük ise ” gelişmedi” şeklinde olumsuz yapılır. Olumsuz eki, “-iş” ekinden sonra geldiği için bu sözcük isim-fiil değildir.

Önemli Bilgi: “-mek/-mak” ekleri, cümledeki bütün kullanımlarda isim-fiil olarak görev yapar.

Örnekler

• Yazmak, gelecek nesillere miras bırakmaktır.
• Öğrenmek için, bilmediğini bilmek gerekir.
  –> Bu cümlelerde “-mek/-mak” eklerini alan sözcükler isim-fiildir.

Dikkat: İsim-fiiller, isim çekim eklerini alabilir.

Örnekler

• Erken kalkmanın vücuda birçok faydası vardır.
  –> Bu cümledeki “kalkma” isim-fiili, isim çekim eklerinden biri olan ilgi ekini (-ın) almıştır.
• Aradığı kitabı bulmakta oldukça zorlanmıştı.
  –> Bu cümledeki “bulmak” isim-fiili, isim çekim eklerinden biri olan hâl ekini (-da) almıştır.
• Öğretmenimiz, şiir okuyuşumu beğenmişti.
  –> Bu cümledeki “okuyuş” isim-fiili, isim çekim eklerinden biri olan iyelik ekini (-um) ve belirtme hâl ekini (-u) almıştır.

Önemli Bilgi: İsim-fiil eklerini aldığı hâlde bir varlık ya da kavramın kalıcı adı olan (kalıplaşan) sözcükler fiilimsi kabul edilmez. Bu tür sözcükler, fiil anlamını yitirmiştir ve olumsuz yapılamaz.

Örnekler

• Bahçeye çim ekmek için onu ikna etmiştim.
• İki dilim ekmek yiyip masadan kalkmıştı.
  –> Birinci cümledeki “ekmek” sözcüğü fiil anlamını koruduğu ve “ekmemek” şeklinde olumsuz yapılabildiği için isim-fiildir. Ancak ikinci cümledeki “ekmek” sözcüğü kalıplaşarak bir varlığın adı olmuştur ve olumsuz yapılamaz; bu nedenle isim-fiil özelliğini kaybetmiştir.
• Annemin yaptığı dolma ve sarmaları tatmalısınız.
• Yazar, denemede kendi görüşlerini dile getirir.
• Bu yemek için yarım kilo kıyma gerekiyor.
• Alışveriş yapanlardan birini danışmadan çağırdılar.
• Çakmakla ocağı yakıp kavurmayı ısıttı.

Örnek Soru:

I. Uçurtmaların havada süzülüşünü izliyorduk.

II. Maraş’ın dondurmasının tadına doyum olmaz.

III. Bu haftaki toplantıyı ertelemek zorundayız.

IV. İş yerine alışmam çok uzun sürmedi.

Pınar Öğretmen’in tahtaya yazdığı cümlelerden hangisinde isim-fiil kullanılmamıştır?

A) I B) II C) III D) IV

Çözüm: I. cümlede “süzülüş’, III. cümlede “ertelemek” IV. cümlede “alışmam” sözcükleri isim-fiildir. Ancak II. cümledeki “dondurma” sözcüğü kalıplaştığı için isim-fiil özelliğini yitirmiştir. Doğru cevap “B” seçeneğidir.