İrade; “Bir kaç seçenek arasından birini tercih edebilme gücüne denir.”

Allah’ın sahip olduğu iradeye küll-i irade denir. Küll-i irade, “Allah’ın her şeyi kuşatan sınırsız iradesidir.”

İnsan, tamamıyla Allah’ın iradesinin söz konusu“ olduğu durumlardan sorumlu değildir.

Örneğin insan;

• Doğum tarihi
• Doğduğu ülke
• Ölüm yılı
• Irkı
• Cinsiyeti
• Ten rengi

Fiziksel özellikleri

Engelli olarak doğması gibi durumlardan sorumlu tutulmamıştır. Çünkü bu durumların hiç birisinde insan iradesinin rolü söz konusu değildir.

Allah tarafından insana verilen iradeye ise cüz-i irade denir.

Cüz-i irade, “Allah tarafından insana verilen ve sınırlı olan iradedir.” İnsan kendisine verilen iradenin söz konusu olduğu durumlardan ise sorumlu tutulmuştur.

Örneğin İnsan;

• Yaşam tarzı
• Kariyeri
• Mesleği
• İnancı
• Mezhebi
• İbadet yapıp yapmaması
• İyilik ya da kötülük yapması

gibi durumlardan sorumlu tutulmuştur. Çünkü bu durumların hepsinde tercih hakkı tamamıyla insana bırakılmıştır. Allah, insana, yarattığı diğer canlılardan farklı olarak akıl ve irade vermiştir. Akıl ve irade sahibi olarak yarattığı insanı söz, fiil ve davranışlarında da özgür bırakmıştır.

Sahip olduğu cüz—i irade nedeniyle özgür bırakılan insan yaptığı bütün davranışlardan sorumlu tutulmuştur.

Kur’an’da bu konu şu şekilde dile getirilmiştir. ”Kim doğru yolu bulmuşsa, ancak kendisi için bulmuştur; kim de sapıtmışsa kendi aleyhine sapıtmıştır. “ (İsra Suresi, 15. ayet)

İnsanın İradesi ve Kader – 8. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

Kader ve irade kavramları, İslam inancında önemli bir yere sahiptir ve bu iki kavram arasındaki ilişki, insanın hayatı üzerindeki sorumluluğunu anlamada büyük bir rol oynar.

1. Kader Nedir?

Kader, Allah’ın (c.c.) her şeyi ezelden bilmesi, planlaması ve takdir etmesi anlamına gelir. Allah, evrende olacak her şeyi bilir ve bu bilgiye dayanarak bir düzen ve plan içinde her şeyi yaratır. Kader, Allah’ın sınırsız ilmiyle her şeyin ne zaman, nasıl ve ne şekilde gerçekleşeceğini belirlediği bir sistemdir.

2. İrade Nedir?

İrade, insanın seçim yapabilme gücüdür. İrade, insanın karşısına çıkan seçenekler arasında tercih yapmasını ve bu tercihler doğrultusunda hareket etmesini sağlar. İslam inancına göre, insanlar cüzi irade ile donatılmıştır, bu da insanın sınırlı bir irade gücüne sahip olduğu anlamına gelir.

3. Cüzi İrade Nedir?

Cüzi irade, insanın kendi seçimlerini yapma gücüdür. Bu, Allah tarafından insana verilen ve iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırabilme yeteneğidir. Cüzi irade, insanların yaşamlarında sorumlu oldukları seçimleri yapmalarını sağlar. İnsanlar, cüzi iradelerini kullanarak hayatlarını yönlendirirler ve bu seçimlerinden sorumlu tutulurlar.

4. Kader ve İrade Arasındaki İlişki

Kader ve irade arasındaki ilişkiyi anlamak, insanın hayatta yaptığı seçimlerden sorumlu olup olmadığını ve bu seçimlerin Allah’ın takdiri ile nasıl örtüştüğünü anlamak açısından önemlidir.

• İrade ve Sorumluluk: İnsan, cüzi iradesiyle yaptığı seçimlerden sorumludur. İyi ya da kötü, doğru ya da yanlış her neyi seçerse, bu seçimler kişinin kendi iradesiyle yapılır ve sonuçlarından kişi sorumludur.
• Kaderin Önceden Bilinmesi: Allah, ezeli ve ebedi ilmiyle her şeyin sonucunu bilir. Ancak bu bilgi, insanın özgür iradesini ortadan kaldırmaz. İnsan, Allah’ın bildiği kaderi kendi iradesiyle gerçekleştirir.
• Özgür İrade ve Kader: İnsanlar, Allah’ın belirlediği kaderin içinde özgürce seçim yaparlar. Örneğin, bir insanın doğum yeri, ailesi gibi faktörler kaderle belirlenmiştir, ancak bu kişi yaşamında nasıl davranacağına, hangi yolu seçeceğine kendi iradesiyle karar verir.

5. Kader ve İrade Arasındaki Fark

• Kader: Allah’ın her şeyi bilmesi, planlaması ve takdir etmesidir. Kader, Allah’ın kontrolündedir ve insanın ötesinde bir kavramdır.
• İrade: İnsanın seçim yapabilme gücüdür. İrade, insanın kontrolündedir ve insanın sorumluluk sahibi olmasını sağlar.

6. Örneklerle Açıklama

• Özgür İrade ile Hareket: Bir öğrenci, ders çalışmak veya çalışmamak konusunda özgürdür. Bu öğrenci, ders çalışmayı seçerse başarıya ulaşabilir, çalışmamayı seçerse başarısız olabilir. Bu durum, öğrencinin iradesiyle ilgilidir.
• Kaderin Rolü: Öğrencinin hangi ailede doğduğu, hangi okulda okuduğu gibi faktörler kaderle ilgilidir ve bu durumlar üzerinde öğrencinin iradesi yoktur. Ancak, öğrenci bu kader içinde kendi iradesiyle hareket eder ve sonuçlarına katlanır.

7. İslami Öğretiler ve Kader-İrade İlişkisi

• İman ve Teslimiyet: Müslümanlar, kaderin Allah’ın takdiri olduğuna ve insanın iradesiyle bu takdir içinde hareket ettiğine inanırlar. Bu inanç, insanın Allah’a olan güvenini ve teslimiyetini artırır.
• Sorumluluk Bilinci: Kader inancı, insanın hayatta yaptığı seçimlerden sorumlu olduğunu öğretir. Bu, kişinin kendi iradesiyle yaptığı davranışların sonucunu kabul etmesi gerektiği anlamına gelir.

Sonuç

Kader ve irade arasındaki ilişki, insanın özgür iradesiyle yaptığı seçimler ve bu seçimlerin sonucunda elde ettiği başarı veya başarısızlıkla ilgilidir. Kader, Allah’ın ilmi ve takdiri ile ilgiliyken, irade, insanın seçim yapma gücüyle ilgilidir. Bu iki kavram birlikte ele alındığında, insanın hayatındaki sorumluluğunu ve Allah’a olan teslimiyetini daha iyi anlama fırsatı sunar.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1
Aşağıdaki ifadelerden hangisi İslam inancında kader kavramını doğru şekilde açıklar?
A) İnsanın tüm yaptıkları önceden belirlenmiştir, hiçbir seçim hakkı yoktur
B) Allah her şeyi bilir ama insan özgür iradesiyle seçim yapar
C) Kader, insanın başına gelen tesadüfi olaylardır
D) İnsan iradesi tamamen bağımsızdır, Allah’ın bilgisi dışındadır
E) Kader değiştirilebilir bir programdır

Çözüm:
İslam inancında kader, Allah’ın ezeli ilmiyle her şeyi bilmesidir, ancak bu insan iradesini ortadan kaldırmaz. İnsan özgür iradesiyle seçim yapar, Allah da bu seçimleri bilir.
Doğru Cevap: B

Soru 2
“Allah, hiçbir kimseyi gücünün yeteceğinden başkasıyla yükümlü tutmaz…” (Bakara 286) ayeti hangi kader anlayışını destekler?
A) Cebriyye
B) Kaderiyye
C) Ehl-i Sünnet
D) Mutezile
E) Mürcie

Çözüm:
Bu ayet, insanın gücü oranında sorumlu tutulduğunu ifade eder ki bu Ehl-i Sünnet’in benimsediği “insanın kesb (kazanma) gücüne sahip olduğu” görüşüyle uyumludur.
Doğru Cevap: C

Soru 3
Aşağıdaki durumlardan hangisi insan iradesinin etkili olduğuna örnektir?
A) Doğum yeri ve zamanı
B) Anne babanın seçimi
C) Boy uzunluğu
D) Meslek seçimi
E) Irk ve cinsiyet

Çözüm:
Meslek seçimi insanın kendi iradesiyle yaptığı bir tercihtir. Diğer seçeneklerde verilenler ise insan iradesi dışında belirlenen özelliklerdir.
Doğru Cevap: D

Soru 4
Kaderle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Allah’ın ilmi ezelidir, zamanla değişmez
B) Kaza, kaderin zamanı gelince gerçekleşmesidir
C) İnsan sadece Allah’ın takdir ettiği şeyleri yapabilir
D) Tevekkül, çalışıp çabalamayı gerektirir
E) İnsan yaptıklarından sorumludur

Çözüm:
“C” seçeneği cebriyye mezhebinin görüşüdür. Doğru İslami anlayışa göre insanın irade ve seçim hakkı vardır, sadece takdir edileni yapmaz.
Doğru Cevap: C

Soru 5
“Kim zerre kadar hayır yapmışsa onu görür. Kim de zerre kadar şer işlemişse onu görür.” (Zilzal 7-8) ayetleri hangi kader ilkesini vurgular?
A) Allah’ın her şeyi bilmesi
B) İnsanın sorumluluğu
C) Kaderin değişmezliği
D) Tevekkülün önemi
E) Ölümün kesinliği

Çözüm:
Bu ayetler insanın yaptıklarından sorumlu olduğunu ve en küçük iyilik/kötülüğün bile karşılığını göreceğini vurgular. Bu da insan iradesi ve sorumluluğuyla ilgilidir.
Doğru Cevap: B

Soru 6
Aşağıdakilerden hangisi tevekkül anlayışına uygun bir davranıştır?
A) Ders çalışmadan sınava girmek
B) Tarlayı sürüp ektikten sonra Allah’a dayanmak
C) Doktora gitmeden şifa beklemek
D) Çalışmadan rızık ummak
E) Tedbir almadan kaderine razı olmak

Çözüm:
Tevekkül, çalışıp çabaladıktan sonra Allah’a güvenmektir. “B” seçeneği bu anlayışa uygundur. Diğerleri tembellik ve sorumsuzluk örnekleridir.
Doğru Cevap: B