Hücre Bölünmeleri Ve Üreme Çeşitleri
HÜCRE BÖLÜNMELERİ
EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME ÇEŞİTLERİ
Önemli Uyarı ve Notlar:
Bir hücrede yüzey/ hacim oranının azalması hücre bölünmesini tetikler. Hücre bölündükten sonra yüzey/ hacim oranı artar.
Hücre bölünmeden önce her kromozom 1 kromatitlidir. İnterfazda DNA eşlenir ve her kromozom iki kromatitli hale gelir. Anafazda kardeş kromatitler ayrılır ve tekrar her kromozom 1 kromatitli hale gelir.
Mitoz bölünme olayı paramesyum gibi tek hücreli canlılarda üremeyi sağlayan bir olaydır. Çok hücrelilerde ise mitoz bölünme genel olarak büyüme, gelişme ve yaraların onarılması gibi olaylarda görev alır. Bazı çok hücreli canlılarda mitoz bölünme üremeyi de sağlayabilir. Örneğin bitkilerde çelikle üreme olayı mitoz bölünmeye dayanan bir eşeysiz üreme çeşididir.
Mayoz bölünme kromozom sayısını yarıya indirir. Ancak mayoz bölünme, döllenme olayıyla birlikte kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasını sağlar Eğer mayoz olmasaydı, insanlar 46 kromozomu annelerinden, 46 kromozomu da babalarından alıp 92 kromozomlu olurdu. Bunların çocukları da 92 + 92 = 184 kromozomlu olurdu. Yani giderek kromozom sayısı artardı.
Eşeysiz üreme sırasında farklılaşma görülür. Örneğin bir kavağın dalı toprağa ekildiğinde o daldan kök, yaprak gibi yapılar farklılaşır. Buradaki farklılaşma olayı bir genetik farklılaşma değildir, yapısal bir farklılaşmadır.
Tek hücrelilerde rejenerasyon görülmez, çok hücrelilerde de bölünerek üreme görülmez.
Solucanlarda rejenerasyon bir üreme şekliyken, kertenkelede kuyruğun onarılması, insanda ise derinin onarılması şeklindedir. Yani gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.
Arılarda Üreme:
Döllenmemiş yumurtadan yeni birey oluşmasına partenogenez denir. Bal arılarında dişi arılar eşeyli üremeyle, erkek arılar eşeysiz üremeyle (partenogenez) oluşur. Partenogenezde döllenme olmadı için eşeysiz üremedir ancak yumurta mayozla oluştuğu için çeşitlilik görülür. Partenogenez arılarda, karıncalarda ve bazı kelebek türlerinde de görülür. Ayrıca omurgalı hayvanların bazı türlerinde de (sürüngen) görülebilir. Bal arılarında cinsiyeti belirleyen kromozom sayısıdır (2n) kromozomlu olanlar dişi (kraliçe ve işçi arı), (n) kromozomlu olanlar ise erkek arılardır. İşçi arılar kısır olup bal üretimi, kovanın temizlenmesi gibi işleri yapar. Erkek arı ve kraliçe arı üreme olayına katılır. Kraliçe arının mayozla oluşturduğu yumurtalar döllenmeden gelişirse (n) kromozomlu erkek arılar oluşur. Yumurta döllenirse (2n) kromozomlu zigot oluşur. Zigottan oluşan larva bal özüyle beslenirse işçi arı oluşur, arı sütüyle beslenirse kraliçe arı oluşur. Erkek arılar mayoz sonucu oluşan yumurtalardan oluştukları için kalıtsal yapıları bir birinden farklıdır. Ayrıca erkek arılar (n) kromozomlu oldukları için mitoz bölünmeyle spermleri oluşturur.
