Gereksiz Sözcük Kullanılması
Doğru bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz. Bir cümlede gereksiz sözcük kullanılması “duruluk” ilkesine aykırı bir
durumdur. Duruluk ilkesi, bir cümlede gereksiz sözcük, söz öbeği ve ek bulunmamasıdır.
Bir sözcük ya da ek cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bir daralma ya da bozulma oluyorsa o sözcük ya da ek gerekli, olmuyorsa gereksizdir.
Gereksiz sözcük kullanımının sebepleri şunlardır:
a. Eş Anlamlı Sözcük Kullanımı
Bir cümlede aynı anlama gelen yani eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.
Aşağıda verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükler eş anlamlı olduğu için biri cümleden atılmalıdır.
- Sanat, faydalı ve yararlı bir araçtır.
- Herkesin şartları ve koşulları eşit olmalı.
- Herkes mesirelere, gezinti yerlerine gitti.
- Hikâye, roman ve öykü türlerinde başarılıdır.
- Sağlıklı ve sıhhatli günler diledi bize.
- Yargıç, jüri heyetini rastgele seçiyor.
b. Gereksiz Açıklayıcıların Kullanılması
Bir cümlede bir sözcüğün anlamının başka bir sözcükte olması anlatım bozukluğuna sebep olur. Örneğin, “gizli sır” ifadesinde “gizli” sözüne gerek yoktur çünkü “sır” zaten gizlidir.
Aşağıda verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükler gereksiz açıklayıcı olduğu için cümleden atılmalıdır.
- Dergilerdeki çıkan yazılarını kitaplaştırmış.
- Her gün birçok sayıda kişi saldırılarda ölüyor.
- Ticari taksi sürücüleri daha dikkatli olmalıdır.
- Gizli sırlarımı kimseye aşikâr etme.
- Yaşadığı deneyimlerden yola çıkarak kitap yazdı.
- Olası bir savaş ihtimaline karşı hazırlıklı olalım.
- Konuyu uzun uzun karşılıklı tartıştılar.
- Ağaçtan aşağı inen çocuk ağlamaya başladı.
- Adam alçak sesle çocuğa bir şeyler fısıldıyordu.
- Annem, bütün zorluklara karşı göğüs gerdi.
- Uğradığı haksız iftiraları bir bir bize anlattı.
- Hepimiz, geceleyin bir patlama sesi ile irkildik.
- Yangında iki dükkan maddi hasar gördü.
Uyarı!
- Bazı cümlelerde iyelik eki ya da kişi eki karşılığı bulunan kişi zamirleri veya dönüşlülük zamiri (kendi) cümleden çıkarılabilir fakat çıkarılmasa da anlatım bozukluğuna sebep olmaz.
- “Benim sevinçlerim böyle erken mi bitecekti” ve “Ben bu dağların nesine geldim?” cümlelerindeki kişi zamirleri cümleden çıkarılabilir.
- “De” bağlacı bazı cümlelerden çıkarılabilir fakat çıkarılmasa da anlatım bozukluğuna sebep olmaz. “Senin de saçına karlar yağacak.” cümlesinde “de” çıkarılırsa bozulma olur.
- İkilemelerdeki eş ya da yakın anlamlı sözcükler gereksiz sözcük sebebi değildir çünkü ikilemeler pekiştirme anlamı katar. “Babası, güçlü kuvvetli bir insandır.” cümlesinde gereksiz sözcük yoktur.
- “GAP projesi, ÖSYM merkezi” ifadelerinde verilen sözcük kısaltmanın içinde yer aldığı için gereksizdir.
- “-ebilme ihtimali, -ebilme becerisi, -ebilme yeteneği” ifadelerinde aynı anlamdaki sözcükler bir arada olduğu için gereksiz sözcük vardır.
c. Yardımcı Fiilin Gereksiz Kullanılması
- “Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle oluşturulan birleşik fiiller tek sözcüğe indirgenebiliyorsa yardımcı fiil gereksizdir.
- “Etmek” ve “olmak” yardımcı fiillerini bazen yapım ekleri karşılayabilir.
- “Etki etti” sözünü “etkiledi” biçiminde kısaltabildiğimiz için yardımcı fiil gereksizdir.
Aşağıdaki cümlelerde yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller kısaltılabileceği için yardımcı fiil gereksizdir. Birleşik fiillerin kısaltılmış şekilleri kutucuğa yazılmıştır.
d. Fiilimsilerin Gereksiz Kullanılması
Bazı zarf-fiillerin anlamını cümlede başka sözcükler karşıladığı için veya bu zarf-fiiller cümleden atıldığında anlam daralmasına yol açmadığı için gereksiz olur.
Aşağıdaki altı çizili sözcükler gereksizdir.
- Konferans yaklaştıkça heyecanı gittikçe artıyordu.
- Çocuk, yanımızdan mutlu olarak ayrılıp gitti.
- Program, yaklaşık olarak iki ay sürdü.
- Temel eser olarak sayılan kitabı okuduk.
Uyarı: “sanki gibi, adeta gibi, sanki -mişçesine” ifadelerinde aynı anlamdaki ek veya sözcükler bir arada olduğu için gereksiz sözcük vardır.
e. Eklerden Kaynaklanan Gereksizlik
Bir sözcüğün anlamı bir ek tarafından karşılanıyorsa o cümlede anlatım bozukluğu olur.
- Bazen iyelik ekleri gereksiz kullanılabilir. “Kimisi, Türkçe dersine hiç çalışmamıştı.” cümlesinde geçen “kimisi” sözcüğündeki iyelik eki atılıp sözcük “kimi” şeklinde kullanılmalıdır. “sebebi -den kaynaklanıyor, sebebi -den dolayıdır, nedeni -dığı içindir, nedeni —dendir” ifadelerinin bir arada olduğu cümlelerde gereksiz sözcük vardır.
- “amacı —mek içindir, koşulu .. —e bağlıdır, anlamı… demektir, kökeni… dayanır, kökeni… gelir” ifadelerinin bir arada olduğu cümlelerde gereksiz sözcük vardır.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin doğrusu kutucuğa yazılmıştır.
