Fiziki, beşeri ve ekonomik unsurlar yönünden dünya, birbirinden farklı alanlardan meydana gelmiştir. Dünyayı oluşturan parçaların bir ya da birçok yönden ortak özelliklere sahip olması gerekir. Bu ortak özellikler bölge kavramını ortaya çıkarmıştır. Bölge; fiziki, beşeri ve ekonomik unsurlar yönünden birbirine benzeyen alanların oluşturduğu bütündür.
Bölge Sınırlarının Belirlenmesi
Coğrafi bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde doğal koşullar temel ölçüt olarak kullanılır. Bölgeler oluşturulurken ayrıca tarım, sanayi, ticaret, turizm, nüfus gibi beşeri ve ekonomik özellikler de dikkate alınmaktadır.
1. Doğal (Fiziki) Özelliklere Göre Bölgeler
Yeryüzü şekilleri, iklim ve bitki örtüsü özellikleri, su kaynaklarının varlığı gibi çeşitli bölgeler oluşturulur. Doğal unsurların kullanıldığı bölge sınırları kolay kolay değişmez.
a. Yeryüzü şekillerine göre bölgeler: Dağlık, ovalık, platoluk, düz-engebeli, yüksek-alçak, kıyı-iç gibi kriterlere göre sınıflandırılabilmektedir.
b. İklim özelliklerine göre bölgeler: İklim tipleri (ekvatoral, savan, akdeniz vb.) ve iklim elemanlarının özelliklerine (sıcak-yağışIı-yüksek veya alçak basınç vb.) göre sınıflandırılabilmektedir.
c. Bitki örtüsüne göre bölgeler: İklim özelliklerinin dağılışına paralel olarak bitki topluluklarının (ormanlıkmakilik-bozkır vb.) dağılışı da bölge kriteri olarak kullanılabilmektedir.
d. Su özelliklerine göre bölgeler: Hidrolojik özelliklere göre okyanuslar, denizler, göller, açık-kapalı havza gibi bölge sınıflandırması yapılabilmektedir.
e. Kıtalara göre bölgeler: Birbirlerinden ayrılmış olarak bulunan kara parçaları (kıtalar) birer bölge olarak tanımlanabilmektedir.
f. Yönlere göre bölgeler: Kıtalar veya ülkeler yönlere göre bir sınıflandırmaya dahil edilebilmektedir: Kuzey Avrupa, Batı Türkistan vb.
g. Doğal afetlere göre bölgeler: Yaşanan veya yaşanması muhtemel doğal afete göre bölge sınıflandırması yapılabilmektedir: deprem bölgesi, sel bölgesi, tsunami bölgesi gibi.
2. Beşeri özelliklere Göre Bölgeler
Nüfusun miktarı, yoğunluğu gibi genel özellikleri ile insanların yaşam alanları ve geçim kaynaklarına göre çeşitli bölgeler oluşturulur. Beşeri unsurların kullanıldığı bölge sınırları doğal özelliklere göre çok daha kısa sürede değişebilme özelliğine sahiptir.
a. Nüfus miktarına göre bölgeler: Az veya çok nüfuslu bölgeler
b. Nüfus yoğunluğuna göre bölgeler: Seyrek veya yoğun nüfuslu bölgeler
c. Nüfusun özelliklerine göre bölgeler: Ortalama yaşam süresi, cinsiyet, aktif nüfus, eğitim durumu gibi nüfusa ait temel özelliklere göre sınıflandırma yapılabilmektedir.
d. Nüfusun yaşam alanlarına göre bölgeler: İnsanlar geçim kaynaklarına göre kentsel veya kırsal bölgelere dahil edilebilmektedir.
3. Ekonomik Fonksiyonlara Göre Bölgeler
Tanımlanan alanlar sahip oldukları temel ekonomik fonksiyonlara göre tarım, ticaret, sanayi, turizm, maden bölgesi gibi çeşitli bölgelere ayrılır. Beşeri özelliklerde olduğu gibi, bölge sınırlarının kısa sürede değişebilme özelliği mevcuttur.
4. Siyasi ve İdari Özelliklere Göre Bölgeler
Tanımlanan alanlar kullanılan kritere göre ülke, ülke içindeki il, ilçe, eyalet gibi idari özellikler ile savunma ve ülke toplulukları gibi siyasi özelliklere göre çeşitli bölgelere ayrılır. Beşeri özelliklerde olduğu gibi, bölge sınırlarının kısa sürede değişebilme özelliği mevcuttur.
5. Gelişmişlik Kriterlerine Göre Bölgeler
Tanımlanan alanlar kişi başına düşen gelir miktarı, gazete ve kitap okuma oranı, doktor sayısı, öğretmen sayısı, su tüketimi, enerji tüketimi vb. gibi çeşitli kriterlere göre gelişmiş, gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkeler gibi bölgelere ayrılır. Beşeri özelliklerde olduğu gibi, bölge sınırlarının kısa
sürede değişebilme özelliği mevcuttur.
UYARI: Daha önceleri belli bir amaçla kurulan bölge zamanla amaç değiştirip farklı bir bölge sınıflandırmasına dönüşebilir. Örneğin Avrupa Birliği ilk kurulduğunda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu olarak ekonomik amaçlı bir bölge iken, bugün insanların, malların ve sermayenin serbest dolaşımı ilkelerine dayandırılan ülkeler topluluğu olarak siyasi amaçlı bir bölgeye dönüşmüştür.
UYARI: Bölgeler amaç değişikliğine istinaden sınır değiştirebildikleri gibi kullanılan kriterin vasfını yitirmesiyle işlevlerini yerine getiremeyip ortadan kalkabilmektedir.
6. Bölge İçinde Bölge
Tanımlanan alanlar kullanılan kritere göre kendi içlerinde birden çok bölge özelliği taşıyabilmektedir. Örneğin fiziki kriterlerden yüzey şekillerine göre dağlık olarak tanımlanan bir bölge kendi içinde siyasi özelliklere göre ayrılmış bir ülkeyi, bu ülke kendi içinde ekonomik kriterlere göre turizm bölgesini, bu turizm bölgesi kendi içinde afet bölgesini barındırabilmektedir.
FARKLI KRİTER – FARKLI BÖLGE
Herhangi bir kritere göre oluşturulan bölge sınırı, başka bir kriterin de kapsam alanı içine girebilir. Bu nedenle bölgelerin sınırlarını kesin çizgilerle birbirinden ayırmak zordur. Örneğin, Asya Kıtası’nın güneyinde siyasi kritere göre Hindistan Devleti bulunmaktadır. Hindistan Devleti üzerinde
hidrolojik kritere göre Ganj Havzası (bölgesi), bu bölgenin bir kısmı üzerinde ise yer şekilleri kriterine göre Himalaya dağlık bölgesi yer alır.
